Με την αυξανόμενη ψηφιοποίηση παλαιών βιβλίων, ειδικά στα αγγλικά, τυχαίνει όλο και πιο συχνά να συναντάμε αναφορές στην Ελλάδα προηγούμενων αιώνων. Κάποιες λίγες από αυτές αγγίζουν και το μικρό μας νησί. Σήμερα θα παρουσιάσουμε απόσπασμα ενός βιβλίου ναυσιπλοΐας του 1841 με αναφορές στο Μεγανήσι.

Το βιβλίο λέγεται «New sailing directions for the Mediterranean Sea …» (και ο τίτλος συνεχίζεται επί μακρόν, όπως βλέπετε στην εικόνα, περιγράφοντας όλα τα μέρη που περιλαμβάνει η μελέτη, όπως εξάλλου συνηθιζόταν στα επιστημονικά/εξερευνητικά/ περιηγητικά βιβλία της εποχής) .

Συγγραφέας του είναι ο σπουδαίος υδρογράφος (γεωγράφος για τις θαλάσσιες εκτάσεις) και μαθηματικός John William Norie (1772-1843), ο κύριος στον παρακάτω πίνακα του 1803.

Θα επιχειρήσουμε εδώ μια μετάφραση του κειμένου αυτού που αφορά στο νησί μας, με κάθε επιφύλαξη για ορισμένες ονομασίες που, κάποιες από αυτές, ήταν ασφαλώς διαφορετικές εκείνη την εποχή. Θα παρατηρήσετε, ειδικά όσοι γνωρίζετε καλά τα νερά του νησιού μας, ότι ο Άγγλος υδρογράφος περιγράφει με πιστότητα και ακρίβεια τα θαλάσσια στοιχεία που συναντάμε ακόμα και σήμερα γύρω από το νησί μας (πχ ξέρες). Είναι προφανές επίσης ότι δεν ανέβηκε στο Μεγανήσι, μόνο το περιέπλευσε, γιατί αγνοεί βασικά στοιχεία της κοινωνικής και οικονομικής ζωής του από τότε, όπως το ψάρεμα, το εμπόριο και τμήματα του πρωτογενή τομέα όπως οι ελιές και τα αμπέλια, αλλά και την ύπαρξη των πηγαδιών. Ας το δούμε όμως ολόκληρο:

«Λιμάνι Δεπάνου [εννοεί μάλλον «Δρεπάνου», τον κόλπο του Νυδριού δηλαδή]

Έχοντας εισέλθει από το ακρωτήριο Δουκάτο στο πέρασμα που κοινώς αποκαλείται Κανάλι της Αγίας Μαύρας, θα συναντήσεις διάφορα νησιά, τα οποία σχηματίζουν και τις εισόδους προς το λιμάνι του Δεπάνου [Νυδρί].

  Από αυτά τα νησιά το πρώτο είναι το Αρκούδι το οποίο βρίσκεται Α. 1/4 Ν. [συμβολισμοί για τον προσανατολισμό, εδώ πχ:  νοτιανατολικά] σε απόσταση 7,5 μίλια από το ακρωτήριο Δουκάτο. Αυτό το νησί έχει περίπου 2 μίλια μήκος από τον Β. στον Ν. , είναι κάπως καλλιεργημένο και παρέχει βοσκή σε πλήθος πρόβατα και γίδια, με καλύβες για τους βοσκούς που τα φυλάνε. Είναι απότομο σε όλη την περιφέρειά του αλλά χωρίς κρυφούς κινδύνους. Από το βόρειο τμήμα του Αρκουδιού μέχρι το νοτιότερο τμήμα του Μεγανησίου η πορεία και απόσταση είναι (Α.Β.Α.1/2Α.) 4,5 μίλια.

  Το Μεγανήσι είναι ένα νησί με ακανόνιστο σχήμα, πολύ στενό προς τα νότια, αλλά πλατύ στο βόρειο μέρος του με το μήκος του να είναι 5 μίλια. Στο νοτιότερο μέρος του είναι το μικρό νησί του Καθρό [εννοεί τον Κυθρό], με ένα στενό πέρασμα ανάμεσά τους. Δ.1/2Β από τον Καθρό βρίσκεται πάνω από το νερό ο βράχος της Πεταλίδας [η Πεταλού] μα με 5-9 οργιές [σσ.: η οργιά είναι μήκος μέτρησης αντίστοιχο με το άνοιγμα των χεριών ενός άντρα και ισούται με 6 πόδια ή περίπου 1,8 μέτρα] βάθος κοντά της, ωστόσο το βάθος ανάμεσα σε αυτή και την ακτή του Μεγανησίου γίνεται 100-120 οργιές. 

  Ανατολικά του Καθρού (Α.Ν.Α.3/4Α.) σε απόσταση μιας λεύγας [σσ: περίπου 3 ναυτικά μίλια ή 4,5 χιλιόμετρα στην ξηρά] βρίσκεται το Ν.Δ. σημείο του Καλάμου ο οποίος εκτείνεται κυκλικά προς βορειοανατολική κατεύθυνση σε περίπου 5,7 μίλια. Στα νοτιανατολικά του Καλάμου είναι το νησί του Καστού, 4 μίλια σε μήκος αλλά στενό. Ο Κάλαμος κατοικείται και καλλιεργείται κάπως με αμπέλια και ελιές, αλλά η κτηνοτροφία του είναι αμελητέα. Υπάρχει εκεί φρέσκο νερό για να προμηθευτεί κανείς και επιπλέον ένα μικρό λιμανάκι στην νοτιανατολική πλευρά, που το ονομάζουν Γερολιμένα και όπου μπορεί κανείς να βρει ασφαλές καταφύγιο. Ο Καστός επίσης κατοικείται και καλλιεργείται, έχει βοσκή, ελιές και φρέσκο νερό. Στην μισή απόσταση ανάμεσα Καστού και Μεγανησίου υπάρχει ένας επικίνδυνος βράχος με 3 οργιές νερό γύρω του και κοντά του, η Φορμίκα [Φερμέκλο]. Πιο πέρα από αυτό όμως έχει βαθύτερο νερό, κάπου 60 οργιές, ενώ προς τα νοτιοανατολικά του είναι 80,91 και 109 οργιές. 

  Σε αυτά τα περάσματα συναντάς πολλά σκάφη που πηγαίνουν στο λιμάνι του Δεπάνο και βρίσκονται μεταξύ Μεγανησίου και Καλάμου ή μεταξύ Μεγανησίου και Σάντα Μαύρας. Με εξαίρεση αυτόν τον βράχο των 3 οργιών που προαναφέραμε δεν υπάρχει κίνδυνος στο πέρασμα μεταξύ Μεγανησίου και Καλάμου. Ακόμα κι αν υπάρχει θα μπορούσε εύκολα να αποφευχθεί κρατώντας το τιμόνι κοντά στο πρώτο νησί [Μεγανήσι] όπου θα έχετε ένα βάθος από 60-90 οργιές.

Τα σκάφη που έχουν προσπεράσει το βόρειο τμήμα του Μεγανησίου θα ανακαλύψουν ένα μεγάλο λευκό φρούριο προς την Αλβανική Ακτή [εννοεί στην ακτή της Αιτωλοακαρνανίας, που τότε ήταν ακόμα εδάφη του Αλή Πασά] . Και μιας και το αναφέραμε, αν κατευθυνθείτε προς αυτό, με στροφή στα Β.Β.Δ.1/2Δ. θα μπορούσατε, με κάποιον ευνοϊκό άνεμο, να οδηγηθείτε κατευθείαν στο αγκυροβόλιο στο Δεπάνο.

  Πλοηγώντας σε αυτό το κανάλι μπορείτε να βρεθείτε από την μια και την άλλη πλευρά όσο κοντά επιθυμείτε μιας και η ακτή είναι απότομη και χωρίς κανέναν κίνδυνο. Αλλά μεταξύ του Μεγανησίου και της Σάντα Μαύρας ο δίαυλος είναι στενός και δύσκολος. Σε κάποια σημεία του ο δίαυλος δεν είναι πάνω από μισό μίλι πλάτος, με υψωμένη ακτή κι από τις δύο πλευρές, υποκείμενος σε ήπιους αλλά και κάθε λογής ανέμους και σε καμιά περίπτωση δεν θα συμβουλεύαμε να τον περάσετε δίχως ευνοϊκό άνεμο. Οι κίνδυνοι στο νερό εκεί, είναι κάποιοι σκόπελοι προς τα βόρεια του Μεγανησίου, καθώς και μεταξύ του λιμανιού στο Βαθύ και της νήσου του Σκορπιού. Αυτούς πρέπει να δείξετε προσοχή για να τους αποφύγετε, καθώς το νερό τριγύρω τους είναι πράγματι βαθύ. Υπάρχει επίσης ένας ύφαλος, μια ξέρα, που βρίσκεται ακριβώς στην μέση του καναλιού ανάμεσα στο νησί της Σπάρτης και της Σάντα Μαύρας. Μα αποφεύγοντας αυτόν τον κίνδυνο και περνώντας την Σπάρτη το φρούριο του Γεωργίου [εννοεί αυτό που σήμερα λέμε το κάστρο του Αγίου Γεωργίου]  θα είναι μπροστά σας και πρέπει να πλεύσετε όπως προείπαμε.

  Οι στρατιώτες και τα μεγάλα εν γένει πλοία θα βρουν καλό αγκυροβόλιο (Δ.Ν.Δ.3/4Δ) στο άνωθεν Τούρκικο Φρούριο, σε νερά βάθους 10 ή 15 οργιών και καλό στέρεο έδαφος από λάσπη και πηλό. Ωστόσο αυτό το αγκυροβόλιο είναι πλήρως κάτω από τον έλεγχο του φρουρίου και επομένως δεν θα μπορούσε να αποτελεί καταφύγιο κατά την διάρκεια ενός πολέμου με τους Τούρκους. Σε αυτή την περίπτωση τα σκάφη θα πρέπει να αγκυροβολήσουν κατά μήκος της ανατολικής πλευράς της Σάντα Μαύρας, που έχει νερά από 25 έως 12 οργιές, με σχετικά σταθερό έδαφος από λάσπη και κυρίως έξω από το βεληνεκές των κανονιών του Τούρκικου φρουρίου. Υπάρχει επίσης καλό αγκυροβόλιο στο εσωτερικό του νησιού Σπάρτη και μεταξύ της νησίδας Μαδουρής και της εισόδου του λιμανιού του Βλυχού, με 15 έως 12 οργιές νερό. Εντούτοις το λιμάνι μέσα είναι πάρα πολύ ρηχό για μεγάλα πλοία, υπάρχουν μόνο 3 ή 3,5 οργιές σε αυτό και η είσοδος έχει μόνο 50 οργιές πλάτος. Εδώ υπάρχει άριστο τρεχούμενο νερό, κοντά σε ένα σημείο με χαλίκια, σχεδόν δύο μίλια προς τα νοτιοδυτικά του αγκυροβολίου. Τα πλοία μπορούν να ρίξουν άγκυρα σε κοντινή σχετικά απόσταση και ως εκ τούτου να ανεφοδιαστούν σε σύντομο χρονικό διάστημα κουβαλώντας με βάρκες τα βαρέλια τους. Ωστόσο δεν υπάρχει ξυλεία που να μπορείτε να προμηθευτείτε από την Σάντα Μαύρα. Αυτό το υλικό πρέπει να αναζητηθεί στα απέναντι Αλβανικά παράλια.

  Έχει εντοπιστεί ένα θαλάσσιο ρεύμα που ρέει είτε προς τα βόρεια είτε προς τον νότο και το οποίο σε περιπτώσεις που φυσάει πολύ, σηκώνει κύματα 5 πόδια [1,5 μέτρο]. Αλλά δεν έχουν καταγραφεί κανονικές παλίρροιες. Οι πιο επικρατείς άνεμοι τον χειμώνα βρίσκονται ανάμεσα στα ΝΑ και ΝΔ σημεία της πυξίδας. Βόρειοι και ΒΔ άνεμοι συνήθως πνέουν με μεγαλύτερη ισχύ, αλλά δεν διαρκούν πολύ.

  Το νησί του Μεγανησίου ανήκει στην δικαιοδοσία της Σάντα Μαύρας και διοικείται από κάποιον άρχοντα/αυθέντη. Υπολογίζεται ότι περιέχει κάπου 300 κατοίκους, αλλά κι αυτοί επιβιώνουν με μεγάλη δυσκολία, καλλιεργώντας άνυδρες και κακοτράχαλες εκτάσεις γης, καθώς και ό,τι παράγουν τα πρόβατα και τα γίδια τους, που κυρίως τρέφονται με θάμνους και φρύγανα. Το νησί έχει παντού βραχώδη φύση και δεν υπάρχει διόλου νερό, εκτός από αυτό που συλλέγεται από τις βροχές. Έτσι, στις ξηρές περιόδους είναι υποχρεωμένοι να το εισάγουν από τις παρακείμενες περιοχές, ενώ τα ζωντανά τους δεν έχουν αυτές τις περιόδους να πιουν άλλο, παρά θαλασσινό νερό».