Ο θρύλος που συνδέει το Μεγανήσι και τη σπηλιά στις δυτικές ακτές του νησιού με το υποβρύχιο «Παπανικολής» είναι ευρέως διαδεδομένος. Η αλήθεια είναι ότι δεν υπάρχουν σαφείς μαρτυρίες για το ότι το ιστορικό υποβρύχιο κρυβόταν στην Μεγανησιώτικη σπηλιά. Πολλοί υποστηρίζουν ότι πιθανόν δε θα χωρούσε καν, λόγω του ύψους του πυργίσκου του. Στην ιστορική αναδρομή που έγραψα για το Πολιτιστικό Συμπόσιο υποχρεώθηκα να ακολουθήσω τη φωνή της λογικής, ελλείψει στοιχείων. Έγραφα τότε:  «Συχνά συγχέεται η ονομασία της σπηλιάς του «Παπά» με αυτή του υποβρυχίου «Παπανικολής». Η αλήθεια είναι ότι η φυσική σπηλιά πήρε το όνομά της όχι επειδή διετέλεσε ορμητήριο ή κρησφύγετο του περιλάλητου υποβρυχίου, μα επειδή αποτέλεσε κρυψώνα για τους μεσαιωνικούς πιστούς και τον ιερέα τους από τις πειρατικές επιδρομές. Έχει αναφερθεί ωστόσο η δράση άλλων υποβρυχίων στα χωρικά ύδατα του Μεγανησίου καθώς και ο τορπιλισμός ιταλικού ανιχνευτικού το 1942″.

Δεν μπορεί ασφαλώς κανείς να πει αμετάκλητα ότι η θαλάσσια σπηλιά αποκλείεται να αποτέλεσε έστω και περιστασιακά, έστω και άπαξ, καταφύγιο του υποβρυχίου. Όμως το πιο πιθανό, και εφόσον καμιά μαρτυρία ντόπιου δεν το επιβεβαιώνει, είναι να υπάρχει σύνδεση του όρου  «σπηλιά Παπά» με την ονομασία του υποβρυχίου, δημιουργώντας τον θρύλο. Αν κάποιος από τους αναγνώστες έχει στη διάθεσή του στοιχεία (πχ τα ημερολόγια του διοικητή-πλωτάρχη Μ.Ιατρίδη) τότε ευχαρίστως να αναθεωρήσω. 

Αυτές οι σκέψεις ωστόσο δεν υποβαθμίζουν καθόλου, ούτε τη δράση του «Παπανικολή», ούτε όμως κι την αξία των μύθων, παλιότερων ή νεότερων. Γι’ αυτό και παρουσιάζουμε εδώ μια μικρή ιστορική αναδρομή για τον «Παπανικολή» και την δράση του: 

Tο υποβρύχιο ΠΑΠΑΝΙΚΟΛΗΣ δεν ήταν μέλος μιας αγέλης, όπως τα γερμανικά U-boats του δευτέρου παγκοσμίου πολέμου. Ο ΠΑΠΑΝΙΚΟΛΗΣ, ήταν ένας μοναχικός λύκος. Ένα φάντασμα που έσπερνε τον τρόμο και τον πανικό στις νηοπομπές του Άξονα και τα Ιταλικά πλοία.

Ο ΠΑΠΑΝΙΚΟΛΗΣ, ήταν είναι και θα είναι το υποβρύχιο που ανέβασε την ελληνική ναυτοσύνη στο ζενίθ. Είναι ο θρύλος της Μεσογείου.

Παραγγέλθηκε σε Γαλλικά ναυπηγεία, αμέσως μετά το τέλος του πρώτου παγκοσμίου πολέμου. Κατασκευάστηκε στα ναυπηγεία Chantiers de la Loire και καθελκύστηκε στις 3 Νοεμβρίου του 1927. Στις 21 Δεκεμβρίου του ιδίου έτους ύψωσε την Ελληνική σημαία σε μια σεμνή τελετή στην Τουλόν της Γαλλίας. Ο ΠΑΠΑΝΙΚΟΛΗΣ ήταν δίδυμο αδερφάκι, με το ΚΑΤΣΩΝΗΣ ΙΙ και μαζί ουσιαστικά ξεκίνησαν τον πρώτο στόλο υποβρυχίων της χώρας.( οι κωδικοί ήταν Υ2 για το ΠΑΠΑΝΙΚΟΛΗΣ και Υ3 για το ΚΑΤΣΩΝΗΣ).

Μόλις ξέσπασε ο δεύτερος παγκόσμιος πόλεμος όση τεχνολογία της εποχής του έλειπε, και όσα μηχανικά προβλήματα λόγω ηλικίας παρουσίασε, τα αναπλήρωσε με την αντρειοσύνη, την εξυπνάδα και τη γνώση του υποβρυχιακού πολέμου, του κυβερνήτη του και των 30 μελών του πληρώματος του. Ο κυβερνήτης του ο Πλωτάρχης Μίλτων Ιατρίδης, θα έγραφε με χρυσά γράμματα το όνομα του στο πάνθεον των Ελλήνων ηρώων.

Η δράση του ΠΑΠΑΝΙΚΟΛΗ συνοπτικά :

Στις 22 Δεκεμβρίου 1940 βύθισε το ιταλικό ιστιοφόρο ‘Antonietta’.

Στις 24 Δεκεμβρίου 1940 βύθισε το ιταλικό εμπορικό πλοίο ‘Firenze (3952 BRT) στην Αδριατική κοντά στο νησί Saseno.

Στις 11 Ιουνίου 1942 βύθισε ένα μικρό ιστιοφόρο στο ακρωτήριο Μαλέα.

Στις 22 Ιουνίου 1942 βύθισε τα Ελληνικά ιστιοφόρα ‘Κατίνα’ και ‘Αγία Αικατερίνη’ στο ακρωτήριο Μαλέα.

Στις 13 Ιουνίου 1942 βύθισε Ελληνικό ιστιοφόρο στο ακρωτήριο Μαλέα.

Στις 14 Ιουνίου 1942 βύθισε το ελληνικό ιστιοφόρο ‘Ευαγγελίστρια’.

Στις 15 Ιουνίου 1942 βύθισε 2 ιστιοφόρα στο Σκαρπάντο.

Στις 17 Ιανουαρίου 1943 βύθισε το ελληνικό ιστιοφόρο ‘Άγιος Στέφανος’ στο ακρωτήρι Μαλέα.

Στις 18 Ιανουαρίου βύθισε το Ελληνικό ιστιοφόρο ‘Αγία Παρασκευή’ στο Ηράκλειο της Κρήτης.

Στις 16 Μαρτίου 1943 βύθισε τα ιστιοφόρα ‘Άγιος Στέφανος’ και ‘Fiamenta’ εμβολίζοντας τα κοντά στη Ρόδο.

Στις 18 Μαρτίου 1943 βύθισε το Ελληνικό ιστιοφόρο ‘Ρίνα’ εμβολίζοντας το κοντά στο ακρωτήριο ‘Κριό’.

Στις 8 Μαΐου 1943 εμβολίζει τα ιταλικά πλοία ‘Maria’ και ‘Vavara’ κοντά στην Κρήτη.

 Συνολικά υλοποίησε στη Μέση Ανατολή 10 ακόμα πολεμικές περιπολίες. Επέστρεψε στην Ελλάδα μετά την απελευθέρωση και το 1945 παροπλίσθηκε. Ο πυργίσκος του Υ/Β ‘ΠΑΠΑΝΙΚΟΛΗΣ’ διατηρήθηκε στη βάση Υ/Β και στη συνέχεια τοποθετήθηκε στο Ναυτικό Μουσείο Ελλάδος στον Πειραιά (Ζέα).

(Πηγή: www.istorikathemata.com)