Είμαι βέβαιος πως οποιοδήποτε παιδάκι του δημοτικού κι αν ρωτήσετε πόσοι ήταν οι Μάγοι που παραστάτησαν την Γέννηση του Χριστού θα πάρετε αβίαστα την απάντηση: τρεις! Το παιδάκι ίσως και να θυμάται ότι οι Μάγοι αυτοί έφτασαν στη Βηθλεέμ από την Περσία, ότι δώρισαν στο Θείο Βρέφος χρυσό, σμύρνα και λιβάνι και ασφαλώς μεγαλώνοντας θα μάθει και τα ονόματά τους: Γκασπάρ, Μέλχιορ και Βαλτάσαρ. Αυτά τα ξέρουν όλοι, δεν αμφισβητούνται, έτσι δεν είναι;

Αναρωτιέμαι τι θα πρέπει να λέμε στα παιδιά όταν έρχεται η ώρα να τους μιλήσουμε για την ιστορία των Χριστουγέννων. Γιατί απλούστατα οι τρεις Μάγοι δεν ξέρουμε καθόλου αν ήταν τρεις, και πάντως δεν μπορούμε επουδενί να γνωρίζουμε ονόματα και διευθύνσεις.

Οι πληροφορίες που έχουμε για τη νύχτα των Χριστουγέννων προέρχονται, ως γνωστόν, από τους Ευαγγελιστές. Από αυτούς ο Ιωάννης είναι ο λιγότερο σαφής αφού ξεκινάει με το γνωστό φιλοσοφικό λογύδριο για τον Θεό-Λόγο. Ο Μάρκος, στον οποίο αποδίδεται το πρώτο χρονολογικά ευαγγέλιο, παρακάμπτει την πρότερη ζωή του Ιησού, σα να μην υπήρξε ποτέ και ξεκινάει την αφήγησή του από την βάφτιση στον Ιορδάνη. Ο δε Λουκάς δε μιλάει πουθενά για Μάγους. Η μόνη αναφορά που συναντάμε είναι στον Ματθαίο: «Του δε Ιησού γεννηθέντος εν Βηθλεέμ της Ιουδαίας εν ημέραις Ηρώδου του βασιλέως, ιδού μάγοι από ανατολών παρεγένοντο εις Ιεροσόλυμα» (Ματθ. 2:1) . Ο Ευαγγελιστής λοιπόν, λέει «μάγοι» κι όχι «τρεις μάγοι». Τότε από που προκύπτει το αριθμητικό;

Να ξεκαθαρίσουμε εδώ κάποια πράγματα. Η λέξη «μάγος» εκείνη την εποχή είχε διττή σημασία. Μάγος ήταν ο Σίμωνας από τη Σαμάρεια ή ο Ελυμά, με την έννοια του γητευτή, του θαυματοποιού ή ακόμα και του αγύρτη. Οι γνωστοί μας όμως της Βηθλεέμ ήταν μάλλον ιεροφάντες. Ο Τερτυλλιανός υπογραμμίζει τον προφητικό Ψαλμό 72 (71) στον οποίο γίνεται λόγος για «βασιλείς Αράβων και Σαβά δώρα προσάξουσι». Για το άστρο που τους οδηγεί (αν και ο Λουκάς μιλάει για άγγελο Κυρίου) έχουν διατυπωθεί διάφορες θεωρίες, όπως συζυγίες πλανητών κτλ. Ό,τι κι αν ήταν πάντως το σημάδι, οι Μάγοι μπορούσαν να το κατανοήσουν, άρα κατείχαν την επιστήμη της αστρονομίας. Αυτό μάλλον τους κατατάσσει ανάμεσα στους Χαλδαίους, παρά στους Πέρσες. Θα πρέπει να ήταν εντέλει σοφοί από την Ανατολή. Κι όχι μόνο σοφοί μα και άρχοντες, αφού τους υποδέχεται αυτοπροσώπως ο Ηρώδης και φυσικά κουβαλούν μαζί τους πανάκριβα δώρα. Γιατί όμως τρεις; Μήπως επειδή και τα δώρα ήταν τρία;

Ο Ματθαίος, η μόνη αξιόπιστη πηγή μας, δυστυχώς για το μύθο δεν αναφέρει πουθενά ότι ο κάθε Μάγος κρατούσε αντίστοιχο δώρο. Αντίθετα γράφει: «και πεσόντες προσεκύνησαν αυτώ, και ανοίξαντες τους θησαυρούς αυτών προσήνεγκαν αυτώ δώρα, χρυσόν και λίβανον και σμύρναν» (Ματθ. 2:11). Πάει να πει, έβγαλαν τα δώρα τους από τα σεντούκια που τα είχαν αποθηκευμένα. Αυτό όμως μπορούσαν να το κάνουν και δύο Μάγοι. Ή τέσσερις. Ή είκοσι. Ήτανε δυο, ήτανε τρεις ή ήταν χίλιοι δεκατρείς; Άγνωστο.

Υπεύθυνος του αριθμού είναι μάλλον ο Ωριγένης, όστις τον 3ο αιώνα μ.Χ. στην «Ομιλία εις Γέννεσιν» ταυτίζει τα τρία δώρα με τους «τρεις» Μάγους. Αργότερα, στο σύγγραμμα Excerpta Latina Barbari του 6ου μ.Χ. αιώνα, γραμμένο φυσικά στα λατινικά, συναντάμε για πρώτη φορά τα ονόματά τους. Μετά η μυθολογία τους βγάζει φτερά (ασφαλώς αγγελικά) τόσο που ο Μάρκο Πόλο συναντά στο ταξίδι του το σπίτι του ενός εξ αυτών, ενώ τα λείψανά τους μεταφέρονται στην Αγιά Σοφιά, κατόπιν στο Μιλάνο και σήμερα αναπαύονται στον καθεδρικό ναό της Κολωνίας!

Σε αυτό το σημείο θέλω να ξεκαθαρίσω ότι θεωρώ τα Ευαγγέλια αξιόπιστες πηγές, δεδομένου ότι μια πληθώρα ιστορικών αναφορών τους, έχουν εξακριβωθεί και διασταυρωθεί επιστημονικά. Και δεν αναφέρομαι, όταν μιλώ για διασταύρωση, μόνο στους πρώιμους απολογητές του Χριστιανισμού ή σε γνωστικού περιεχομένου παρεμφερή συγγράμματα (τα λεγόμενα «απόκρυφα»), αλλά και σε μαρτυρίες εθνικών, ενίοτε πολέμιων ή χλευαστών της νέας θρησκείας, όπως ο Λιβάνιος, ο Φλάβιος Ιώσηπος ή ο Κέλσος. Αυτό εντούτοις δε σημαίνει πως γράφτηκαν για να υπηρετήσουν την ιστορική ακρίβεια. Αν κανείς προσθέσει το γεγονός ότι κατατέθηκαν αρκετές δεκαετίες μετά τα γεγονότα και, μάλιστα, στην περίπτωση της Γέννησης, χωρίς οι συγγραφείς να είναι αυτόπτες μάρτυρες, εξηγούνται πολλά από τα κενά και τις αντιφάσεις τους. Για να μείνουμε μόνο στα Χριστούγεννα, να επισημάνω ότι ο Λουκάς μιλάει για ταπεινούς βοσκούς κι όχι για επιβλητικούς σοφούς της Ανατολής. Επιπλέον ο ίδιος διαφωνεί στη γενεαλογία του Ιησού με τον Ματθαίο, αφού ο γιατρός φτάνει μέχρι τον Αδάμ, ενώ ο τελώνης σταματά μόλις στον Αβραάμ. Διαφωνούν δε, όχι σαράντα γενιές πίσω, μα ακόμα και στον πατέρα του Ιωσήφ, τον οιονεί παππού του Χριστού. Ιακώβ, λέει ο Ματθαίος. Ηλί, υποστηρίζει ο Λουκάς. Και που έγινε η Γέννηση; «και ελθόντες εις την οικίαν είδον το παιδίον μετά Μαρίας της μητρός αυτού» (Ματθ. 2:11). «και έτεκεν τον υιόν αυτής τον πρωτότοκον, και εσπαργάνωσεν αυτόν και ανέκλινεν αυτόν εν τη φάτνη, διότι ουκ ην αυτοίς τόπος εν τω καταλύματι» (Λουκ. 2:7). Και το «εν τω σπηλαίω» που λέμε στα κάλαντα; Και οι σπηλιές στις αγιογραφίες με θέμα τη Γέννηση; Αυτές μάλλον οφείλουν το χτίσιμό τους σε άλλον εκκλησιαστικό Πατέρα, τον Ιουστίνο, όπως μπορεί κανείς να δει στον «Διάλογο προς Τρύφωνα Ιουδαίον». Ίσως να επηρεάστηκε βέβαια από υπαινιγμούς του εξοβελιστέου «Πρωτευαγγελίου του Ιακώβου».

Ο κατάλογος των ερωτηματικών δε σταματά εδώ. Θα αγγίξω ένα ακόμα θέμα, αυτό της ημερομηνίας της Γέννησης. Όπως είδαμε, ο Ματθαίος μιλάει για τη βασιλεία του Ηρώδη εκείνες τις σωτήριες μέρες. Αντίθετα ο Λουκάς λέει ορθά κοφτά «Εγένετο δε εν ταις ημέραις εκείνες εξήλθε δόγμα παρά Καίσαρος Αυγούστου απογράφεσθαι πάσαν την οικουμένην. Αύτη απογραφή πρώτη εγένετο ηγεμονεύοντος της Συρίας Κυρηνίου» (Λουκ. 2:1-2). Ωραία, θα πει κανείς, και που είναι το πρόβλημα; Το πρόβλημα είναι ότι το κάθαρμα ο Ηρώδης, ο επονομαζόμενος και «Μεγάλος», τα είχε τινάξει από το 4 π.Χ. Και σα να μην έφτανε αυτό, η απογραφή του Κυρηνίου έγινε το 6 μ.Χ., όπως μπορεί να βεβαιώσει οποιοδήποτε σοβαρό ιστορικό εγχειρίδιο. Βέβαια, για τους πρώτους χριστιανούς, αυτό δεν ήταν πρόβλημα, ούτως ή άλλως είχαν διαφορετικό σύστημα χρονολόγησης. Οι Εβραίοι μετρούσαν από κτίσεως κόσμου, οι Έλληνες με τις Ολυμπιάδες, οι Ρωμαίοι από κτίσεως Ρώμης, κάποιοι άλλοι από τον Τρωϊκό Πόλεμο κ.ο.κ. Η ούσια για τους πιστούς ήταν ότι η έλευση του Μεσσία σήμαινε το κλείσιμο του κύκλου της Δημιουργίας και την οσονούπω Δευτέρα Παρουσία. Μόνο όταν περνούσαν οι δεκαετίες και οι αιώνες και ο Δημιουργός αργούσε να φανεί, σκέφτηκαν ότι η Γέννηση του Θεανθρώπου ίσως και να μην ήταν το τέλος, αλλά ένα κομβικό σημείο. Την εισήγηση αυτή έκανε τον 6ο μ.Χ. αιώνα ένας μοναχός σκυθικής καταγωγής, ο Διονύσιος ο αυτοαποκαλούμενος exiguus (μικρός, ταπεινός). Κάπου εκατό χρόνια αργότερα στην Βρετανία παγιώθηκε η ημερομηνία γέννησης του Ιησού ως σημείο μηδέν. Προσοχή! όχι έτος μηδέν, που μου’ λεγε κάποιος. Τέτοιο ζώο δεν υπάρχει. Υπάρχει το 1 π.Χ και το 1 μ.Χ. Ο Υιός του Θεού γεννήθηκε σε μια στιγμή, όχι σε έναν ολόκληρο χρόνο! Από τη Βρετανία η νέα σηματοδότηση μεταπήδησε και στην υπόλοιπη Ευρώπη. Μόνο που δεν τους έβγαιναν οι ημερομηνίες που λέγαμε, όσο κι αν τα μέτραγαν. Οπότε οι σοφοί πρόγονοι του Σαίξπηρ έβγαλαν απλά έναν μέσο όρο και καθάρισαν!

Έχω κάνει κατά καιρούς αυτές τις παρατηρήσεις σε διάφορους πιστούς μεταξύ των οποίων αρκετοί ιερείς και θεολόγοι. Αυτό που συναντώ είναι αμηχανία, ασάφεια και αοριστία. Βέβαια δε θα περίμενε κανείς να μου λυθούν με μια ψιλοκουβέντα τέτοιες απορίες που δεν απαντήθηκαν σε διάρκεια αιώνων. Εντούτοις, και εντελώς καλοπροαίρετα, ο στόχος μου ήταν άλλος, πειραματικός θα έλεγα. Να επιβεβαιώσω δηλαδή ότι όπως στην αρχαιότητα, έτσι και σήμερα οι πιστοί προσπαθούν να δικαιολογήσουν τα αδικαιολόγητα με συμψηφισμούς και γενικότητες. Τα Ευαγγέλια θεωρούνται θεόπνευστα και η απόρριψη έστω και ενός τμήματος τους αποτελεί αμφισβήτηση στη θεϊκή επιφοίτηση. Γι’ αυτό και λένε ότι πρέπει να διαβάζουμε τα Ευαγγέλια ως ένα, ως μία Αλήθεια. Έτσι προέκυψε στην παράδοση και στην εικονογραφία η φάτνη, η σπηλιά, τα κατοικίδια, οι άγγελοι, οι βοσκοί, το άστρο και φυσικά οι τρεις Μάγοι.

Και βέβαια δε θα υπήρχε πρόβλημα να διαβάσουμε τους Ευαγγελιστές σα να ‘ταν ένας. Θα ήταν, νομίζω, αρκετό να βλέπαμε τους απολογητές του Χριστιανισμού και όλους τους πιστούς να εφαρμόζουν και οι ίδιοι τα πανανθρώπινα διδάγματα της. Την ισότητα, τη δικαιοσύνη, την αγάπη, την ταπεινότητα και την αλληλεγγύη. Τότε θα μπορούσαμε να αποδεχτούμε αβασάνιστα τους τρεις Μάγους, μαζί με όλο τους το καραβάνι.

(Σημ: Το άρθρο έχει να κάνει με  ατομική έρευνα και απηχεί προσωπικές θέσεις και απόψεις. Σε καμιά περίπτωση δε δεσμεύει ή εκφράζει στο σύνολό της την συντακτική επιτροπή.)

Παναγιώτης Κονιδάρης