Καιρό τώρα σκεφτόμουν να κάνω ένα μικρό αφιέρωμα στα πιο δημοφιλή δημοτικά τραγούδια που συνόδεψαν για πολλές δεκαετίες τα γλέντια του νησιού μας, του Μεγανησίου. Όταν όμως άρχισα να σκαλίζω τις μνήμες μου και το αρχειακό υλικό της μουσικής αυτής παράδοσης, τότε διαπίστωσα ότι το «μικρό» αφιέρωμα δεν θα μπορούσε να είναι ποτέ τέτοιο.

Πράγματι, ο πλούτος που  (ξανα-)ανοίχτηκε μπροστά στα μάτια μου ήταν σαν θάλασσα πλατιά: απέραντος, πολύτιμος, αλλά και ανοικονόμητος. Πώς θα μπορούσε κανείς να τιθασεύσει τόσο και τέτοιο υλικό, μια ιστορία δεκαετιών ή και αιώνων; Αποφάσισα ωστόσο να κάνω μια προσπάθεια να ξεδιαλέξω και να παρουσιάσω -να θυμίσω, καλύτερα-, έναν αριθμό από αυτά τα υπέροχα μουσικά κομμάτια της λαϊκής μας παράδοσης. Ο αριθμός όμως όλο και μεγάλωνε, καθώς δεν μου έκανε καρδιά να αφαιρέσω ορισμένα εξαιρετικά δείγματα δημοτικής μουσικής. Κι έτσι έφτασε αισίως και αβίαστα στο στρογγυλό νούμερο «100» και πάλι όχι χωρίς το αναγκαστικό ξεσκαρτάρισμα…

Θα παρουσιάσω λοιπόν σε αυτό το άρθρο τα 100 καλύτερα δημοτικά τραγούδια που χορεύτηκαν, τραγουδήθηκαν, συντρόφεψαν τα γλέντια των Μεγανησιωτών. Η παρουσίαση θα γίνει με ένα είδος αντίστροφης μέτρησης, από το 100 έως την πρώτη δεκάδα, ήτοι από τα λιγότερο συχνά προς τα πιο αγαπημένα και δημοφιλή. Για λόγους περιορισμού όγκου του άρθρου δεν θα αναφέρω τους στίχους όλων αυτών των τραγουδιών, παρά μόνο κάποιων λίγων επιλεγμένων. Είναι όμως αρκετά γνωστά σε όλους και βρίσκονται σχετικά εύκολα στο διαδίκτυο για όποιον θέλει να τα ψάξει περισσότερο, οπότε δεν είναι απαραίτητο, θεωρώ, να κομίσω γλαύκα είς Αθήνας. Σε κάποια θα χρησιμοποιήσω και τις εκτελέσεις των τραγουδιών για να ζωντανέψει η μουσική στ’ αυτιά μας.

[Κατωμερίτες χορεύουν ένα Πάσχα πάνω στην στέρνα]

Η ταξινόμηση δεν είναι εντελώς αυστηρή, ούτε και ενέχει τον ρόλο κανόνα. Δεν είναι όμως και εντελώς υποκειμενική. Χωρίζω τα τραγούδια σε 5 εικοσάδες. Η επιλογή και κατάταξη έγινε με βάση καλλιτεχνικά, αισθητικά, πραγματολογικά, ιστορικά και εμπειρικά στοιχεία, καθώς και βάσει μιας μίνι δημοσκόπησης που πραγματοποίησα, τόσο δια ζώσης όσο και διαδικτυακά. Σε αυτό το γκάλοπ μου απάντησαν πάνω από 150 Μεγανησιώτες στο ερώτημα:

«Ποια κατά την γνώμη σας ήταν τα 3 καλύτερα δημοτικά τραγούδια που χορεύονταν ή παίζονταν στα Μεγανησιώτικα γλέντια;»

  Τα αποτελέσματά της θα παρουσιαστούν στο τέλος αυτού του άρθρου και ελήφθησαν πολύ σοβαρά υπόψιν, ιδίως για την σύνθεση της καλύτερης εικοσάδας. Δεν είναι τυχαίο όμως ότι συμπίπτουν λίγο-πολύ και με την δική μου εμπειρία, που μετράει πια μισόν αιώνα. Εμπειρία λοιπόν και ακούσματα που επανέφεραν θύμησες, που ξαναζωντάνεψαν με ζωηρά χρώματα όλο εκείνο το κλίμα των χρυσών δεκαετιών του δημοτικού τραγουδιού και του πάνδημου γλεντιού στο Μεγανήσι. Δεν θα επεκταθώ στο παρόν ωστόσο στην λεπτομερή περιγραφή του γλεντιού και των συνθηκών του, αλλά δεσμεύομαι να γράψω ένα ξεχωριστό σχετικό άρθρο στο κοντινό μέλλον. Όπου χρειάζεται θα προσθέτω μερικά διαφωτιστικά σχόλια. 

  Να σημειωθεί ότι είναι βέβαιο πώς θα έχω αφήσει και κάποια ωραία τραγούδια απ’ έξω. Κάτι τέτοιο ήταν αναπόφευκτο όταν έχεις να αντλήσεις από μια τεράστια δεξαμενή. Από την άλλη είμαι εξίσου βέβαιος ότι κανένα από τα πλέον αγαπητά στους Μεγανησιώτες και πολυχορεμένα τραγούδια δεν λείπει από την λίστα μου.

  Τι είδους τραγούδια είναι όμως αυτά; Δεδομένου ότι το Μεγανήσι, λόγω μεγέθους και απομόνωσης, είχε σχετικά ταπεινή πρωτογενή παραγωγή μουσικής, η συντριπτική πλειοψηφία είναι τραγούδια με καταγωγή από τις κοντινές γεωγραφικά περιοχές, την Ήπειρο, την Στερεά Ελλάδα, την Πελοπόννησο. Στο Μεγανήσι, να θυμίσω, είχαμε μόνο δύο γνωστούς οργανοπαίκτες. Σπουδαίοι κλαριντζήδες και οι δύο, Σπαρτοχωρίτες και οι δύο. Ο ένας ήταν ο Γιώργος Αθανίτης (Τζούμας) στις δεκαετίες ’50-’70 και ο άλλος ο Αντώνης Λιονταρίτσης (Κρίτσας) στις δεκαετίες ’70-’90 που έβαλαν την δικιά τους πινελιά, όπως θα δούμε και παρακάτω. Τα περισσότερα τώρα από αυτά έχουν πανελλήνια εμβέλεια και τραγουδιούνται και χορεύονται ακόμα σε όλη την επικράτεια. Υπάρχουν όμως και κάποια που είναι πιο γνωστά στα δικά μας μόνο μέρη, μέχρι την Λευκάδα, άντε και λίγο παραπέρα. 

[Δεξία, όρθιος, ο κλαρινίστας Γιώργος Αθανίτης (Τζούμας) το 1959 στον Σκορπιό, μαζί με άλλους Σπαρτοχωρίτες]

Μεγάλο ποσοστό καταλαμβάνουν τα τσάμικα, και βαριά και πιο γρήγορα. Ακολουθούν τα συρτά και τα καλαματιανά, ωστόσο υπάρχουν και κάμποσα από άλλες κατηγορίες. Η θεματολογία ποικίλει, αν και με τον έναν ή τον άλλον τρόπο τα ερωτικά τραγούδια κατέχουν την μερίδα του λέοντος. Δεν λείπουν εντούτοις τραγούδια της ξενιτιάς, ιστορικά/κλέφτικα, αλλά και πολλά με κοινωνικές προεκτάσεις και θεματολογία. Ακόμα και ορισμένα περιπαικτικά βρίσκουν τον δρόμο τους στην λίστα αυτή. Αρκετά μακρηγόρησα, ας περάσουμε στους πρωταγωνιστές: τα δημοτικά μας τραγούδια!

Στην εικοσάδα 100-81 (είπαμε: μετράμε αντίστροφα), συναντάμε τραγούδια πασίγνωστα σε όλη την Ελλάδα. Τα περισσότερα με αλέγρο ρυθμό, συρτά. Αυτοί θεωρούνταν ως επί το πλείστον «γυναικείοι χοροί». Ανάμεσά τους όμως και το «Πιπέρι» το πιο γνωστό σατιρικό τραγούδι της δημοτικής μας παράδοσης, αλλά και ο σπουδαίος τσάμικος  «Συννέφιασε ο Παρνασσός».

100) Κόβω μια κλάρα

99) Μας πήρε το ποτάμι

98) Αυτού ψηλά που πας στη φτέρη

97) Κόρη που πας στον ποταμό

96) Η γυναίκα που μ’ αρέσει

95) Πώς το τρίβουν το πιπέρι

94) Ο δυόσμος κι ο βασιλικός

93) Κει ψηλά στην αητοράχη

92) Συννέφιασε ο Παρνασσός

91) Πέρα στον πέρα μαχαλά

90) Μια μικρή τσελιγκοπούλα

89) Πώ-πώ- πώ ποια είναι αυτή

88) Μια κοκκινοφορεμένη

87) Μια βλάχα, μια παλιόβλαχα

86) Μάνα μ’ σγουρός βασιλικός

85) Βρύση μου μαλαματένια

84) Τι έχεις Ρήνα μ’κι αρρωσταίνεις;

83) Σου’ πα μάνα πάντρεψέ με

Σου είπα μάνα μ’ πάντρεψέ με

Σπιτονοικοκυρεψέ με

Και στα ξένα -μανούλα μ’- μη με δώσεις

Και στα ξένα μη  με δώσεις

Γιατί θα το μετανιώσεις

Κει στα ξένα μανούλα μ’ θ’ αρρωστήσω

Και μανούλα θα ζητήσω.

82) Ο πλάτανος

Να’ χε καεί ο πλάτανος

Να του ‘πεφταν τα φύλλα!

Κλάψε με μάνα, κλάψε με

για πεθαμένο κλάψε με!

Μωρέ που κρέμασαν το μπόι σου

Το μπόι σου, το μαργαριταρένιο

Δεν τα γιαντώ, δεν τα γιαντώ

Στον εδικό σου τον καημό…

81) Έμαθε ο λαγός και μπαίνει

[Από κλαρίνα στο Βλυχό, της Αγ.Κυριακής]

Στην δεύτερη ομάδα/εικοσάδα 80-61, συναντάμε μεγαλύτερη ακόμα ποικιλία χορών, αλλά κι εδώ υπερέχουν τα συρτά, κυρίως με στερεοελλαδίτικη καταγωγή. Ωστόσο το ηπειρώτικο «Στης Πάργας τον ανήφορο» και ο καλαματιανός «Ένα νερό κυρά-Βαγγελιώ» που τα χόρευαν ακόμα και οι μαθητές στα σχολεία, λάμπουν εδώ με τον δικό τους τρόπο. Την ομάδα κλείνει ένα καθαρά Μεγανησιώτικο τραγούδι, του Αντώνη Λιονταρίτση, τιμής ένεκεν, αλλά και επειδή χορεύτηκε πολύ, από την δεκαετία του ’80 που γράφτηκε και ένθεν.

80) Μπήκαν τα γίδια στο μαντρί

79) Σήκω Διαμάντω μ’

78) Η Θήβα έχει όμορφες

77) Ο Παλαμιώτης

76) Κι απάνω στην τριανταφυλλιά

75) Στης Πάργας τον ανήφορο

74) Απόψε μαυρομάτα μου

73) Σαν πήρα έναν κατήφορο

72) Στην βρύση στην κρυόβρυση

71) Δυο μαύρα μάτια αγαπώ

70) Ποιoς έχει δυο αγαπητικιές

69) Ο ήλιος βασιλεύει

68) Πάρε Μαριώ τη ρόκα σου

67) Πάνω σε ψηλή ραχούλα

66) Στην κεντημένη σου ποδιά

65) Τα γιούλια

64) Κάτω στου Βάλτου τα χωριά

Κάτω στου Βάλτου τα χωριά

Γιε μ’ στα πέντε βιλέτια

Φάτε πιείτε μωρ’ αδέρφια

Τουρκά δέρνει τη σκλάβα της

Γιε μ’ τη δέρνει τη μαλώνει

Και βαριά την βαλαντώνει

Δείρε με Τούρκα, δείρε με

Δείρε με και μάλωσέ με

Και βαριά βαλάντωσέ με

Το βράδυ να ‘ρθει ο αφέντης μου

Ούλα θα τα μαρτυρήσω,

Τούρκα σκλάβα δεν θα ζήσω!

63)  Μ’ έκαψες γειτόνισσα

Μ’ έκαψες, μ’ έκαψες
μ’ έκαψες γειτόνισσα
αχ μ’ έκαψες γειτόνισσα
κακούργα δολοφόνισσα

Μ’ έκαψες, μ’ έκαψες
μ’ έκαψες που να καείς
αχ μ’ έκαψες που να καείς
σαν το κεράκι της λαμπρής

Μ’ έκαψες, μ’ έκαψες
μ’ έκαψες μια βραδιά
αχ μ’ έκαψες μια βραδιά
και δεν έχω γιατριά.

62)  Ένα νερό κυρά Βαγγελιώ

Ένα νερό κυρά Βαγγελιώ
ενά νερό, κρύο νερό
κι από πούθε κατεβαίνει;
Βαγγελιώ μου η παινεμένη

Από γκρεμό κυρά Βαγγελιώ
από γκρεμό γκρεμίζεται,
σε περιβολάκι μπαίνει
Βαγγελιώ μου η παινεμένη

Ποτίζει δε- κυρά Βαγγελιώ
ποτίζει δέντρα και κλαριά
λεμονιές και κυπαρίσσα
σαν τα όμορφα κορίτσα

61) Ωραίο Μεγανήσι μου

[Κάπως έτσι έμοιαζαν και οι παρέες στα κλαρίνα- εδώ πρέπει να είναι στο μαγαζί του Νιάγκα]

Στην επόμενη ομάδα 60-41 αρχίζουν να εμφανίζονται ορισμένα από τα καλύτερα τραγούδια της χώρας μας, όπως τα επικά «Σαράντα παλικάρια» και «Παιδιά της Σαμαρίνας» ή το  υψιπετές «Του Κίτσου η μάνα». Ωστόσο αν και οι Μεγανησιώτες τα χορεύουν αδιακρίτως, δεν είναι από τα πιο αγαπημένα τσάμικα των αντρών μας, που προτιμούν κυρίως τραγούδια με καταγωγή από το γειτονικό μας Ξηρόμερο, όπως το «Σαράντα μέρες περπατώ» που βρίσκεται στο νο41. Ας μην ξεχνούμε ότι αγαπημένος τραγουδιστής των Μεγανησιωτών τότε ήταν ο Τάκης Καρναβάς, με καταγωγή από την Καντήλα, αλλά με γυναίκα Νυδριώτισσα.

60) Μηλίτσα

59) Σαράντα  παλικάρια

58) Καραγκούνα

57) Δυο μαύρα μάτια αγαπώ

56) Πουλιά μου διαβατάρικα

55)Το φεγγάρι κάνει βόλτα

54) Του Κίτσου η μάνα

53) Παιδιά της Σαμαρίνας

52)Τούτο το καλοκαιράκι

51) Διαμάντι δαχτυλίδι

50) Παπάκι πάει στην ποταμιά

49) Μη με δέρνεις καλέ μάνα

48) Τι να σε κάνω γαλανή

47) Παπαδοπούλα

46) Πουλάκι ξένο

45) Μωρή κοντούλα λεμονιά

Μωρή κοντού- μωρή κοντούλα λεμονιά,
Με τα πολλά λεμό- λεμόνια, Βησσανιώτισσα,
σε φίλησα κι αρρώστησα
και το γιατρό δε φώναξα.

Πότε μικρή, πότε μικρή μεγάλωσες;
Κι έγινες για στεφά- στεφάνι, Βησσανιώτισσα,
σε φίλησα κι αρρώστησα
και το γιατρό δε φώναξα.

Χαμήλωσε, χαμήλωσε τους κλώνους σου,
να κόψω ένα λεμό- λεμόνι, Βησσανιώτισσα,
Σε φίλησα κι αρρώστησα
και το γιατρό δε φώναξα.

Για να το στύ- για να το στύψω να το πιω,
να μου διαβούν οι πό- οι πόνοι, Βησσανιώτισσα,
σε φίλησα κι αρρώστησα
και το γιατρό δε φώναξα.

44) Να’ χα νεράντζι να ’ριχνα

Να `χα νεράντζι να `ριχνα
στο πέ- μανά μ’ στο πέρα παραθύρι.

Να τσάκιζα, ρόιδο μου
να τσάκιζα το μαστραπά.

Να τσάκιζα το μαστραπά
που `χει μανά μ’ που `χει το μόσχο μέσα.

Το μόσχο, το ρόιδο μου
το μόσχο το γαρίφαλο.

Το μόσχο το γαρίφαλο
και το μανά μ’ και το μακεδονήσι.

Κι η κόρη με- ματάκια μου
κι η κόρη μέσα κάθεται.

Κι η κόρη μέσα κάθεται
κεντάει μανά μ’ κεντάει χρυσό μαντήλι.

Το μαντηλά- ματάκια μου
το μαντηλάκι που κεντάς.

Το μαντηλάκι που κεντάς
σε μέ κορή μ’ σε μένα να το στείλεις.

Να μην το στεί- ματάκια μου
να μην το στείλεις μοναχό.

Να μην το στείλεις μοναχό
παρά, κόρη μ’, παρά με την αγάπη.

43) Όλες οι μελαχρινές και οι μαυρομάτες

Όλες οι μελαχρινές και οι μαυρομάτες

Ρούσες, γαλανομάτες

Ούλες φιλί μου δώσανε, μα μια δεν μου το δίνει

Πολύ καημό μ’ αφήνει.

Όταν την βλέπω κι έρχεται απ’ τον μεγάλο δρόμο

Μαραίνομαι και λιώνω.

Μού’ βαλε πόνο στην καρδιά και δεν μπορώ να γιάνω,

Θα πέσω να πεθάνω.

Θα πάρω την απόφαση να πάω στο χωριό της

Στο σπίτι το δικό της.

Και θα το πω στην μάνα της, γαμπρό της να με κάνει

Να βάλουμε στεφάνι.

42) Κινήσαν τα καράβια

Κινήσαν τα καράβια, τα Ζαγοριανά, τα καημένα

Να παν στην ξενιτιά.

Αχ, κίνησε κι ο καλός μου, κίνησε κι ο καλός μου

Να πάει κι αυτός κοντά, τα καημένα,

Να πάει κι αυτός κοντά.

Μάηδε γράμμα μου στέλνει, μάηδε γράμμα μου στέλνει

Μάηδε κι απογραφή, τα καημένα

Μάηδε κι απογραφή.

41) Σαράντα μέρες περπατώ

Η τέταρτη μας εικοσάδα (40-21) περιλαμβάνει τραγούδια που δεν έλειπαν σχεδόν ποτέ από τα Μεγανησιώτικα γλέντια -και μιλάμε για πολλές δεκαετίες πίσω. Ακόμα και όταν δεν υπήρχαν όργανα και ορχήστρες, πολλά από αυτά τραγουδιόνταν (και συνεχίζουν) με το στόμα, a capella. Τραγούδια που αποτελούσαν προτιμήσεις και ανδρών και γυναικών, όπως το κλασικό «Μαντήλι καλαματιανό», το συμβολικό «Κόψ’ την Ελένη μ’ την ελιά», το κατ’ εξοχήν γαμοτράγουδο «Όλα τα πουλάκια ζυγά-ζυγά» ή το απελπισμένο «Βάτους κι αγκάθια». Κι από κοντά, κάποια εξαίρετα οργανικά (χωρίς στίχους), όπως το ξέφρενο «Μαριγάμπα».

40)Κόψ’ την Ελένη μ’ την ελιά

39) Παιδιά μ’ γιατί ‘στ’ ανάλαγα;

38) Στης πικροδάφνης τον ανθό

37) Πυργιανιές

36) Σαράντα βάρκες στον γιαλό

35) Μαντήλι καλαματιανό

34) Παπαδιά (οργανικό)

33) Μαύρα μάτια στο ποτήρι

32) Κυρά δασκάλα

31) Σιγαλά βρέχει ο ουρανός

30) Ξυπόλητος περπάτησα

29) Μια μελαχρινή

28) Απόψε που κοιμόμουνα

Απόψε που, μανούλα μου,
απόψε που κοιμόμουνα.
Απόψε που κοιμόμουνα,
γλυκά κι ονειρευόμουνα.

Είδα `να ό-, μανούλα μου,
είδα `να όνειρο κακό.
Είδα `να όνειρο κακό,
ξήγα το μάνα τ’ όνειρο.

Πάνω σε πύ-, μανούλα μου,
πάνω σε πύργο ανέβαινα.
Πάνω σε πύργο ανέβαινα,
σε περιβόλι έμπαινα.

Ο πύργος είν’ κορίτσι μου,
ο πύργος είναι ο άντρας σου.
Ο πύργος είναι ο άντρας σου,
το περιβόλι ο γάμος σου.

27)Όλα τα πουλάκια ζυγά-ζυγά

Όλα τα πουλάκια- κι αμάν-αμάν

Όλα τα πουλάκια ζυγά-ζυγά

Τα χελιδονάκια ζευγαρωτά

Το έρημο τ’ αηδόνι- κι αμάν-αμάν

Το έρημο τ’αηδόνι το μοναχό

Περπατεί στους κάμπους με τον αητό/καμαρωτό

Περπατεί και λέει κι αμάν-αμάν

Περπατεί και λέει και κελαηδεί

Περπατεί και λέει και κελαηδεί

Βρε Μεσολογγίτη, πραματευτή!

Πού τήνε διαλέχτεις αυτήν τη νιά

την ξανθομαλλούσα την Πατρινιά.

Aπ’ την Πόλη ερχόμουν κι απ’ τα νησιά

κι απ’ τη γειτονιά της επέρασα.

Τα βασιλικά της επότιζε

και τις ματζουράνες εδρόσιζε.

Μου ‘κοψε κλωνάρι και μου ‘δωσε,

μου ‘πε κι ένα λόγο που μ’ άρεσε.

Στείλε προξενήτρες στη μάνα μου

και προξενητάδες στο μπάρμπα μου.

26) Βασιλικός θα γίνω

 Μωρέ βασιλικός θα γίνω στο παραθύρι σου,
στο παραθύρι σου.
Κι ανύπαντρος θα μείνω για το χατίρι σου,
για το χατίρι σου.
Έβγα στο παραθύρι να δεις τι γίνεται,
να δεις τι γίνεται.
Το αίμα της καρδιάς μου για σένα χύνεται,
για σένα χύνεται.
Έβγα στο παραθύρι κρυφά απ’ τη μάνα σου,
κρυφά απ’ τη μάνα σου.
Και κάνε πως ποτίζεις τη μαντζουράνα σου,
τη μαντζουράνα σου.

25) Νεραντζούλα φουντωμένη

Νεραντζούλα φουντωμένη
Νεραντζούλα φουντωμένη
που είναι τ’ άνθια σου νεραντζούλα
που είναι τ’ άνθια σου

Που είναι η πρώτη σου εμορφάδα
που είναι η πρώτη σου εμορφάδα
που είναι τα κάλλη σου νεραντζούλα
που είναι τα κάλλη σου

Φύσηξε βοριάς κι αγέρας
Φύσηξε βοριάς κι αγέρας
και τα τίναξε νεραντζούλα
και τα τίναξε

Σε παρακαλώ βοριά μου
Σε παρακαλώ βοριά μου
φύσα ταπεινά νεραντζούλα
φύσα ταπεινά

ν’ αρμενίσουν τα καράβια,
ν’ αρμενίσουν τα καράβια
τα ζαγοριανά νεραντζούλα,
τα ζαγοριανά

που `χουν ναύτες παλληκάρια
που `χουν ναύτες παλληκάρια
κι όμορφα παιδιά νεραντζούλα
κι όμορφα παιδιά

24) Τριά καλά ‘ναι στον ντουνιά

Όρε τρία καλά, τρία καλά είναι στο ντουνιά
τρία καλά είναι στο ντουνιά
και στον απάνω κόσμο

Όρε ν’ η νιότη και, ν’ η νιότη και η λεβεντιά
ν’ η νιότη και η λεβεντιά
και το καλό κορίτσι

Όρε τ’ ακούτε εσείς, τ’ ακούτε εσείς ανύπαντροι
τ’ ακούτε εσείς ανύπαντροι
κι εσείς καλοί λεβέντες

Όρε λεφτά να μη, λεφτά να μη ζητήσετε
λεφτά να μη ζητήσετε
και βιό μη λιμπιστείτε

23) Βάτους κι αγκάθια

Βάτους κι αγκάθια πάτησα Βασίλω μου

Αμάν- αμάν Βασίλω, ώσπου να σ’αγαπήσω

Και τώρα που σ’αγάπησα Βασίλω μου

Μου λένε να σ’ αφήσω και να σε λησμονήσω

Κάλλιο να δω το αίμα σου Βασίλω μου

Τη γη να κοκκινίσει, αμάν-αμάν Βασίλω

Παρά να δω τα χείλη σου Βασίλω μου

Άλλος να τα φιλήσει, αμάν-αμάν Βασίλω!

22) Μαριγάμπα (οργανικό)

21)  Σε ξένο χώμα περπατάς

Και φτάνουμε έτσι στην τελευταία ομάδα, τα 20 πιο δημοφιλή δημοτικά στο Μεγανήσι, κατά τεκμήριο. Τραγούδια που στόλιζαν κάθε χαρά και κάθε γλέντι μας, που εξέφραζαν την ιδιαίτερη ψυχοσύνθεση των ανθρώπων του νησιού μας και που μεγάλωσαν γενιές και γενιές. Η ποικιλία κι εδώ μεγάλη: τραγούδια για παντρεμένες και ανύπαντρες, για μερακλήδες, για ναυτικούς και στεριανούς, για αργόσυρτους ελεγειακούς χορούς ή για ξέφρενα κομπολόγια ανθρώπων. Τραγούδια που απηχούσαν όλες τις εκφάνσεις της κοινωνικής ζωής, τους καημούς, τις πίκρες αλλά και την ευτυχία, την ψυχική ανάταση και το «έξω καρδιά» του Μεγανησιώτη.

Σε αυτή την τελική ομάδα, το top-20, συναντούμε κλασικά τραγούδια όπως «Ο ήλιος» και η «Ιτιά», λατρεμένα ανδρών και γυναικών αντίστοιχα. Υπάρχει το «Να’ταν τα νιάτα δυο φορές» που προτιμούσαν οι πρεσβύτεροι, αλλά και το «Κότα μου κοτούλα μου» που επέλεγαν οι νεώτεροι. Ο «Γιάννος ο περατιανός» με τις όμορφες αλλαγές στον ρυθμό» και ο ιστορικός «Μενούσης». Οι γοητευτικοί στίχοι του «Στον Άδη θα κατέβω» (το οποίο είναι Λευκαδίτικης προέλευσης) και το εξαίσιο κλαρίνο της «Παπαλάμπραινας». Όλα ένα κι ένα!

Ειδική μνεία θα κάνω εδώ στον «Κόκορα». Το παραδοσιακό λέγεται «Στου παιδιού μας την χαρά» και είναι ένα κατ’ εξοχήν περιγελαστικό και σκωπτικό τραγούδι. Δεν ήταν από τα πιο αγαπημένα, μέχρι την δεκαετία του ’80, οπότε και το επανέφερε στο προσκήνιο με μια ανάλαφρη και παιγνιώδη εκτέλεση στο κλαρίνο ο Αντώνης Λιονταρίτσης. Η επιτυχία που γνώρισαν εντός αλλά και εκτός νησιού οι κασέτες του μπάρμπα-Αντώνη τότε (τις έπαιζαν μέχρι να λιώσουν μέσα στα κασετόφωνα!) ήταν άνευ προηγουμένου και οδήγησαν σε επανέκδοση του τραγουδιού, το οποίο ο Μεγανησιώτης κλαρινίστας εμπλούτισε με δικούς του στίχους («Λευκαδίτικος χορός/έγινε ο Κοκοτός» ή «Και χορεύουν τα κορίτσα/με τον Κοκοτό του Κρίτσα»). Μετά από αυτό, το τραγούδι έγινε από τα πιο αγαπημένα σε όλη την ευρύτερη γεωγραφική περιοχή- και όχι μόνο. Στα δε κλαρίνα της εποχής μπορούσε να ακουστεί και πέντε και έξι, ίσως και παραπάνω φορές την ίδια νύχτα!

Ο «Κόκορας» έχει μεν ξεσηκωτικό ρυθμό, αλλά δεν θα έλεγα ότι φημίζεται για τους στίχους του. Αντίθετα τραγούδια όπως ο «Αμάραντος» ή το «Μου παρήγγειλε τ’ αηδόνι» αποτελούν ατόφια μαλάματα λαϊκής ποίησης και δεν λείπουν φυσικά από την τελική μας λίστα.

Άφησα για το τέλος κάποια κομμάτια (ορισμένα οργανικά) που η φύση τους είναι αλληλένδετη με το κλαρίνο, με τον πυρήνα δηλαδή του δημοτικού μας τραγουδιού, και που δεν υπήρξε κανείς Μεγανησιώτης που να μην τα χόρεψε κάποτε. Τα μουσικά αυτά κομμάτια κρύβουν έναν ιδιαίτερο λυρισμό, καίτοι έχουν συμπυκνωμένους ή καθόλου στίχους. Σε αυτά όμως το κλαρίνο οδηγείται σε εξαιρετικά περίτεχνες αναδιπλώσεις, σε υψηλού επιπέδου μουσικές αναβάσεις, ενίοτε σε πολύχρωμους και βιρτουόζικους αυτοσχεδιασμούς. Έτσι, επιτρέπουν στον χορευτή να ξεδιπλώσει όλη την τέχνη των χορευτικών του φιγούρων και να εκφράσει όλη την λεβεντιά και τον ψυχισμό του γλεντιού. Δικαίως λοιπόν τα έμπειρα και εξασκημένα αυτιά των Μεγανησιωτών εκτιμούσαν ιδιαίτερα τα χαρίσματα αυτά και λάτρευαν κυριολεκτικά τα αντίστοιχα δημοτικά τραγούδια. Γι’ αυτό και προτίμησα να βάλω περισσότερα ηχητικά σε αυτή την κατηγορία, ώστε να θυμηθείτε και να απολαύσετε κι εσείς αυτά τα μικρά αριστουργήματα, με κορυφαίο μια πρεβεζάνικη πατινάδα, το διαμάντι που λέγεται «Γενοβέφα».

20) Να’ σαν τα νιάτα δυο φορές

19) Ο ήλιος

18) Κόκορας

17) Λιούλιος

16) Ιτιά

Ιτιά, ιτιά μοσχοϊτιά
μου `χεις μαράνει την καρδιά.
Ιτιά, ιτιά λουλουδιασμένη,
συ μου `χεις την καρδιά καμένη.

Ιτιά, ιτιά λουλουδιασμένη,
αχ, πώς μοσχοβολάς καημένη.
Ιτιά, ιτιά μέσα στο ρέμα,
πως σ’ αγαπώ δεν είναι ψέμα.

Ιτιά μου σε παρακαλώ,
σκύψε να κόψω τον ανθό
Στη Ρούμελη και στο Μοριά,
όλοι χορεύουν την ιτιά.

15) Ο αμάραντος

Αχ, για ιδέ- καλέ για ιδέ-
για ιδέστε τον αμάραντο!
Για ιδέστε τον αμάραντο
σε τι βουνό φυτρώνει καλέ!

Αχ φυτρώ- καλέ φυτρώ-
φυτρώνει μες στα δύσβατα.
Φυτρώνει μες στα δύσβατα,
στις πέτρες στα λιθάρια καλέ.

Αχ, ποτέ καλέ ποτέ.
Ποτέ του δε ποτίζεται!
Ποτέ του δε ποτίζεται
και δε κορφολογιέται καλέ.

Αχ, τον τρών’καλέ τον τρών’,
τον τρών’τα λάφια και ψοφούν.
Τον τρών’τα λάφια και ψοφούν,
τ’αγρίμια κι ημερεύουν καλέ.

14) Κότα μου κοτούλα μου

Κότα μου μωρή κότα μου

Κότα μου, αχ κοτούλα μου

Κότα μου κοτούλα μου

Μωρ’και πουλακιδούλα μου

Και πουλακιδούλα μου

Αχ, κότα μου κοτούλα μου

Να μην περάσεις κότα μου

Να μην περάσεις από δω

Να μην περάσεις από δω

γιατί θα γίνει φονικό

Της μαύρης κότας, κότα μου

Της μαύρης κότας τα φτερά

Της μαύρης κότας τα φτερά

Να τα κάνω φορεσά

Της μαύρης κότας τα φτερά.

13) Μανουσάκια

Εμένα η μάνα μ’ μ’ έστειλε να μαζέψω μανουσάκια
Μανουσάκια, μανουσάκια μόσχος και γαρυφαλάκια

Στην αγορά τα πούλησα και πήρα δυο τσαμπράκια
Μανουσάκια μανουσάκια έμορφά μου κοριτσάκια
Μανουσάκια μανουσάκια νόστιμά μου κοριτσάκια

Σαν τι τον έχεις τον παπά και κάθεσαι κοντά του
Μανουσάκια μανουσάκια μόσχος και γαρυφαλάκια

Τον έχει η μάνα μ’ αδερφό και εγώ τον έχω μπάρμπα
Μανουσάκια μανουσάκια νόστιμά μου κοριτσάκια
Μανουσάκια μανουσάκια έμορφά μου κοριτσάκια

12) Ο Γιάννος ο περατιανός

Μωρέ ο Για καλέ ο Γιάννος ο περατιανός

Ωρε ο Γιάννος ο περατιανός
που περπατάει καμαρωτός.

Μωρέ αυτός καλέ αυτός φοράει τα τσάμικα.

Ωρε αυτός φοράει τα τσάμικα
και τ’ άσπρα τα πουκάμισα.

Μωρέ όλες καλέ όλες οι νιές τον αγαπούν.

Ωρε όλες οι νιές τον αγαπούν
μα ντρέπονται να του το πουν

11)  Ο Μενούσης

Ο Μενούσης, ο Μπερμπίλης
κι ο Ρεσούλ Αγάς,
σε κρασοπουλειό πηγαίναν
για να φαν να πιούν.

Κει που τρώγαν,
κει που πίναν
και που γλένταγαν,
κάπου πιάσαν τη κουβέντα
για τις όμορφες.

Όμορφη γυναίκα που `χεις
βρε Μενούσ’ Αγά!
Πού την είδες, πού την ξέρεις
και τη μολογάς;

Χθες την είδα στο πηγάδι
που `παιρνε νερό
και της `δωσα το μαντήλι
και μου το `πλυνε.

Αν την ξέρεις κι αν την είδες,
πες μου τι φορεί;
Ασημένιο μεσοφόρι
με χρυσό φλουρί.

Κι ο Μενούσης,
μεθυσμένος πάει την έσφαξε.
Το πρωί ξεμεθυσμένος
πάει την έκλαψε.

Σήκω πάπια μ’ ,
σήκω χήνα μ’ ,
σήκω πέρδικα μ’ .
Σήκω λούσου και χτενίσου
κι έμπα στο χορό.

Να σε δουν τα παλληκάρια
να μαραίνονται.
Να σε δω κι εγώ ο καημένος
και να χαίρομαι.

10) Μου παρήγγειλε τ’ αηδόνι

Μου παρή, το χαϊδεμένο μου
μου παρή, παρήγγειλε τ’ αηδόνι
μου παρή, παρήγγειλε τ’ αηδόνι
με το πε, το πετροχελιδόνι.

Να του πλε, το χαϊδεμένο μου,
να του πλε, του πλέξω τη φωλιά του
να του πλε, του πλέξω τη φωλιά του
με τα χρυ, τα χρυσοπούπουλά του

Του παρή, παραπονιάρικο
του παρή, παρήγγειλα κι εγώ
του παρή, παρήγγειλα κι εγώ
που έχω χρο, χρόνια να το δω.

Μου παρή, το χαϊδεμένο μου
μου παρή, παρήγγειλε τ’ αηδόνι
μου παρή, παρήγγειλε τ’ αηδόνι
με το πε, το πετροχελιδόνι.

9)Στον Άδη θα κατέβω

Στον Άδη θα κατέβω και στον Παράδεισο
τον Χάρο ν’ ανταμώσω δυο λόγια να του πω.

Χάρε, για χάρισέ μου σαΐτες κοφτερές
να βγω να σαϊτέψω δυο τρεις μελαχρινές.

Που `χουν στα χείλη βάμμα, στο μάγουλο ελιά
κι ανάμεσα στα στήθια χρυσή πορτοκαλιά.

8) Ένας αητός καθότανε

Ένας αϊτός μωρέ ένας αϊτός
καθότανε ναι μωρέ, καθότανε
αχ ένας αϊτός καθότανε
στον ήλιο και λιαζότανε
ναι μωρέ λιαζότανε

Και τσίμπαγε τα νύχια του
μωρέ τα νυχάκια του
αχ και τσίμπαγε τα νύχια του
τα νυχοποδαράκια του
του μωρέ ποδαράκια του

7) Παπαλάμπραινα

Στου παπα-Λα- Παπαλάμπραινα

Στου παπα-Λάμπρου την αυλή

Πολλοί είναι μαζεμένοι

Παπαλάμπραινα καημένη

Αχ, μην ο παπάς Παπαλάμπραινα

Μην ο παπάς είν’ άρρωστος;

Μην η παπαδιά πεθαίνει;

Παπαλάμπραινα καημένη!

Μήτε ο παπάς Παπαλάμπραινα

Μήτε ο παπάς είν’ άρρωστος

Μήτε η παπαδιά πεθαίνει

Παπαλάμπραινα καημένη

Αχ παντρεύεται, ναι παντρεύεται

Παντρεύεται μια λυγερή

Αχ, και παίρνει ένα λεβέντη

Παπαλάμπραινα καημένη!

6) Αγγέλω μ’ κρένει η μάνα σου

Ωρέν Αγγέλω κρέ –εν Αγγέλω κρένει η μάνα σου
Αγγέλω κρένει η μάνα σου
δεν ξέρω τι σε θέλει

Ωρέ να πας Αγγέ- να πας Αγγέλω για νερό
να πας Αγγέλω για νερό
να πιουν τα παλληκάρια

Ωρέ τα παλληκά- αχ τα παλληκάρια κι αν διψούν
τα παλληκάρια κι αν διψούν
νερό να πα να πιούνε.

5) Τα κλάματα (οργανικό)

4) Ναυτάκια ταξιδιάρικα

3) Σελίμπεης

2) Τ’ ακούς μαυριδερούλα μου

1) Γενοβέφα (οργανικό, live εκτέλεση)

Θα κλείσω ετούτο το μακροσκελές (και, κατά κάποιον τρόπο, πασχαλινό) άρθρο με την παρουσίαση συνοπτικά των αποτελεσμάτων της (άτυπης) δημοσκόπησης που έκανα για τα δημοτικά τραγούδια που αγαπούσαν οι Μεγανησιώτες. Όπως προείπα, απάντησαν στο ερώτημα πάνω από 150 συμπατριώτες μας. Ψηφίστηκαν πάνω 70 τραγούδια και σχεδόν όλα περιλαμβάνονται στα 100 που πρόκρινα. Τα 10 πιο δημοφιλή και οι προτιμήσεις τους ήταν:

Ήλιος=21

Γενοβέφα=20

Κόκορας=18

Ιτιά=17

Σελίμπεης=15

Μαυριδερούλα=11

Μενούσης=9

Αγγέλω μ’ κρένει η μάνα σου=7

Ο Γιάννης ο Περατιανός=6

Η παπαδιά=6

Τα κλάματα=5

Κλείνοντας αυτή την, ελπίζω όχι κουραστική, αναδρομή θέλω να ευχαριστήσω όλους όσους συμμετείχαν στην δημοσκόπηση ή βοήθησαν με τις απόψεις τους και τα σχόλιά τους. Ελπίζω κάποτε τα άρθρα αυτού του τύπου να αποτελέσουν κάποιου είδους έναυσμα για νεώτερους ανθρώπους ώστε να ανατρέξουν και να αναδιφήσουν στην παράδοση και τις ιστορικές και καλλιτεχνικές καταβολές του τόπου που τόσο αγαπάμε. Κι αυτό γιατί, όποιος έχει γερές ρίζες και κωλορίζα, πατάει γερά στα πόδια του, όπου κι αν βρίσκεται. Τέλος, ελπίζω να ανέσυρα γλυκιές μνήμες στους παλιότερους, σε όσους έδεσαν την ζωή τους στο άρμα του δημοτικού τραγουδιού, σε όσους έχουν ακόμα φυλαγμένα στην μνήμη τα βιώματα εκείνης της ανεπανάληπτης, ρομαντικής και γνήσιας εποχής. Και είθε να τους μετέδωσα λίγη κι από την δικιά μου συγκίνηση.