Διαβάστε ένα εξαιρετικό άρθρο για την ιστορία των προσφύγων της Μικρασιατικής καταστροφής του 1922 που έφτασαν στην Λευκάδα και το Μεγανήσι.

Ειδικά το δικό μας νησί υποδέχτηκε τότε, σύμφωνα με τους καταλόγους, 315 άτομα (!) . Από αυτά εγκαταστάθηκαν τα 204 στο Βαθύ (εκείνη την εποχή Βαθύ και Κατωμέρι είναι ενωμένα ως μία κοινότητα) και τα 111 στο Σπαρτοχώρι.

Στο Βαθύ ήταν 133 γυναίκες και 71 άνδρες, ενώ στο Σπαρτοχώρι 80 γυναίκες και 31 άντρες (ασφαλώς θα ήταν και παιδιά μαζί τα οποία συνυπολογίζονται). Η διαφορά υπέρ των γυναικών κατανοητή, λόγω των συνθηκών του ξεριζωμού. Κάποιες από εκείνες τις οικογένειες δεν στάθηκαν για πολύ στο Μεγανήσι και μετακινήθηκαν σε άλλα μέρη της χώρας, ενώ μερικές έμειναν για πάντα και στέριωσαν (πχ οι Μαλαμαίοι). Δείτε το άρθρο των Λευκαδίτικων Νέων (οι φωτογραφίες είναι από πρόσφυγες της εποχής εκείνης στην Λευκάδα, στα προσφυγικά της Νεάπολης).

Η κατανομή των προσφύγων του 1922 στην πόλη, τα χωριά και τα Μοναστήρια της Λευκάδας και στο Μεγανήσι

(Πηγή: Λευκαδίτικα Νέα)

Σαν σήμερα το 1923 υπογράφεται στη Λωζάνη μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας η Σύμβαση για την Ανταλλαγή των Πληθυσμών. Η σύμβαση αφορούσε περίπου 2 εκατομμύρια άτομα (1,5 εκατομμύριο Έλληνες της Ανατολίας, και 500.000 Μουσουλμάνους της Ελλάδας), το μεγαλύτερο μέρος των οποίων έγιναν πρόσφυγες, χάνοντας την υπηκοότητα της χώρας που άφηναν πίσω. Ήταν ένα από τα οδυνηρά αποτελέσματα της Μικρασιατικής Εκστρατείας, και της συνακόλουθης Καταστροφής, η οποία αποτελεί μια απ΄ τις πιο τραγικές στιγμές της σύγχρονης ελληνικής ιστορίας.

Εξαιρούνταν από την ανταλλαγή οι Έλληνορθόδοξοι κάτοικοι της Κωνσταντινούπολης», οι Μουσουλμάνοι κάτοικοι της Δυτικής Θράκης καθώς και οι κάτοικοι της Ίμβρου και της Τενέδου. Μέχρι τον Ιανουάριο του 1923, η τεράστια πλειοψηφία των Ελλήνων της Μικράς Ασίας και των Ποντίων, ήδη είχαν φύγει κατά τον πρόσφατο Ελληνοτουρκικό πόλεμο του 1919-1922, οι οποίοι παρ’ ολ’ αυτά λήφθηκαν υπ’ όψιν στη συνθήκη. Σύμφωνα με υπολογισμούς, κατά το φθινόπωρο του 1922 είχαν φτάσει στην Ελλάδα περίπου 900.000 Ορθόδοξοι πρόσφυγες (μεταξύ των οποίων 50.000 Αρμένιοι).

Όπως ανέφερε η κα Μαρία Ρούσσου, Προϊσταμένη της Δημόσιας Βιβλιοθήκης Λευκάδας, στην 5η Συνάντηση του διεπιστημονικού σεμιναρίου με τίτλο «Διαδρομές Ιστορίας και Τέχνης στη Λευκάδα», που διοργάνωσε διαδικτυακά την Τρίτη 18 Ιανουαρίου 2022 το Κέντρο Νεότητας της Μητρόπολης Λευκάδας, σύμφωνα με την απογραφή των προσφύγων που διενεργήθηκε τον Απρίλιο του 1923, από το Τμήμα Στατιστικής του Υπουργείου Υγιεινής, Προνοίας και Αντιλήψεως, στην Επαρχία Λευκάδος, που ανήκε την εποχή εκείνη στο Νομό Πρεβέζης εγκαταστάθηκαν 5.690 πρόσφυγες.

Ένας εντυπωσιακά πράγματι μεγάλος αριθμός που αντιπροσώπευε το 19,4% του πληθυσμού του νησιού μας και του Μεγανησίου σύμφωνα με την απογραφή του 1928. (Στην απογραφή του 1928 ο συνολικός πληθυσμός της Επαρχίας Λευκάδος του Νομού Πρεβέζης ήταν 29.410 κάτοικοι).

Προφανώς εξηγήσιμο είναι το γεγονός ότι από τους 5.690 πρόσφυγες που εγκαταστάθηκαν στην Επαρχία Λευκάδος, δηλαδή το νησί της Λευκάδας και το Μεγανήσι, οι 1.840 ήταν άνδρες (32,3%) και οι 3.850 (67,7%) ήταν γυναίκες.

Η μεγάλη πλειοψηφία των προσφύγων, 3.230 άνθρωποι, εγκαταστάθηκαν στην πόλη της Λευκάδας που ήταν και το κέντρο του νησιού, 315 στο Μεγανήσι και οι υπόλοιποι 2.145 στα χωριά και τα μοναστήρια του νησιού της Λευκάδας – 38 στη Μονή της Κόκκινης Εκκλησιάς που ανήκε στην Κοινότητα Αλεξάνδρου, 47 στη Μονή Ασωμάτων στη Βαυκερή, 67 στη Μονή Φανερωμένης και 54 στη Μονή Αγίου Ιωάννη στο Λιβάδι Καρυάς, ενώ εντύπωση προξενεί η απουσία του άλλου μεγάλου και εύρωστου μοναστηριού της ορεινής Λευκάδας, του Αγίου Γεωργίου Σκάρων).

Παραθέτουμε τη γεωγραφική κατανομή των προσφύγων στην Επαρχία Λευκάδος σύμφωνα με την απογραφή του 1923.

Όπως ανέφερε η κα Μαρία Ρούσσου στο σεμινάριο, πολλοί από τους πρόσφυγες που κατέφυγαν την εποχή εκείνη στη Λευκάδα μετεγκαταστάθηκαν αργότερα σε άλλα μέρη, ιδιαίτερα το 1928 που έγινε μια μαζική μετοίκηση στην Ανατολική Μακεδονία, με πολλούς να εγκαθίστανται στο Σταυροχώρι του Νομού Καβάλας, ενώ αρκετοί άλλοι είχαν εγκατασταθεί σταδιακά στην Πρέβεζα. Κάποιοι άλλοι έμειναν και ρίζωσαν στο νησί μας.

Σε αθηναϊκή εφημερίδα της εποχής, στη στήλη με τις αναζητήσεις διευθύνσεων μετά το γενικό χαμό που ακολούθησε την Μικρασιατική Καταστροφή, διαβάζουμε για τις εξής αναζητήσεις (το ψάξαμε σε σχέση με την Λευκάδα της τότε επαρχίας Φθιώτιδος του Νομού Φθιώτιδος και Φωκίδος αλλά δεν βρήκαμε κανένα συσχετισμό, οπότε πολύ πιθανά αναφέρεται στην τότε Κοινότητα Βασιλικής Λευκάδας, που απαρτίζονταν από τη Βασιλική, την Κοντάραινα και την Πόντη, όπου είχαν εγκατασταθεί συνολικά 144 πρόσφυγες, σύμφωνα με την απογραφή του 1923, και εκ παραδρομής έχει γραφεί Βασιλικό αντί του ορθού Βασιλικής):

– Η Σοφία Αβεντεσιάν διαμένουσα εις Βασιλικόν Λευκάδος παρά τη οικία του κ. Αλεξάνδρου Σκληρού ζητεί τους Αρσέν Αβεντεσιάν, Πετρουζίν Αβεντεσιάν, Ελένην Κουμπούρη και την Μαρίαν Δουκάκη

– Η κ. Χρυσάνθη Παπαδοπούλου διαμένουσα ομοίως παρά τη οικία Αλεξάνδρου Σκληρού εν Βασιλικώ της Λευκάδος, ζητεί τον Ιωάννην Παπαδόπουλον

– Η Ευλαμπία Ιωαννίδου εις την ιδίαν διεύθυνσιν διαμένουσα ζητεί τους Ματθαίον και Ελένην Ιωαννίδου.

Να αναφέρουμε ακόμη ότι την εποχή εκείνη φαίνεται να βρίσκεται στο νησί μας και ένας άγνωστος αριθμός Τούρκων στρατιωτικών αιχμαλώτων. Σε εφημερίδα της εποχής διαβάζουμε:

«Η μεταφορά των Τούρκων αιχμαλώτων. Από της πρωΐας της χθες ήρχισεν η επιβίβασις των Τούρκων στρατιωτικών αιχμαλώτων.

Το σύνολον των αιχμαλώτων οι οποίοι ανεχώρησαν δια των δύο επιτάκτων ατμοπλοίων ανέρχεται εις 14 αξιωματικούς και 5.597 οπλίτας. Εις τους ως άνω αξιωματικούς περιλαμβάνεται και ο Τζαφέρ Ταγιάρ (σ.σ.: Ήταν Τούρκος στρατηγός, αλβανικής καταγωγής, ο οποίος συνελήφθη αιχμάλωτος το 1920 κατά την προέλαση της 9ης Ελληνικής Μεραρχίας Πεζικού προς την Αδριανούπολη. Φέρεται να ανταλλάχθηκε με τον Έλληνα στρατηγό, αιχμάλωτο των Τούρκων, στη Μικρασιατική Εκστρατεία, Νικόλαο Τρικούπη).

Του ατμοπλοίου «Άγιος Μάρκος» επέβη ο πρόεδρος της επί της ανταλλαγής επιτροπής κ. Βίλδεπολς, ο εκ των μελών αυτής ιατρός κ. Λίντζεϋ και ο ταγματάρχης κ. Κωττάκης, μεταβαίνοντες εις Σμύρνην. Επίσης ο πρόεδρος της Αμερικανικής «Χριστιανικής Αδελφότητος των Νέων» κ. Γένιτς. Το έτερον των μελών της επιτροπής, ο κ. Παζ, θ΄ αναχωρίση δια της «Εσπερίας», η οποία προσεγγίζουσα εις Κέρκυραν, Λευκάδα και Πάτρας, θα παραλάβη 258 αξιωματικούς και 934 οπλίτας, ίνα μεταφέρη αυτούς εις Σμύρνην.

Πάντες οι αιχμάλωτοι θα μεταφερθούν εις Κλαζομενάς (σ.σ.: αρχαία πόλη της Μικράς Ασίας, στην Ιωνία, νότια της Σμύρνης), όπου λειτουργεί υγειονομικόν συνεργείον προς απολύμανσιν.

Τα ατμόπλοια εκ Κλαζαμενών θα πλεύσουν κενά εις Σμύρνην, ίνα παραλάβουν εκείθεν τους συγκεντρωθησομένους ισαρίθμους Έλληνας στρατιωτικούς αιχμαλώτους.

Η επιτροπή της ανταλλαγής θα παραμείνη εις την Σμύρνην επί 8-10 ημέρας, ίνα εποπτεύση εις την επιβίβασιν των Ελλήνων αιχμαλώτων, οι οποίοι υπολογίζεται ότι θα φθάσουν εις Πειραιά περί το τέλος του πρώτου δεκαημέρου του Απριλίου, (σ.σ. 1923) θα τεθούν δε υπό δεκαήμερον υγειονομικήν επίβλεψιν.

Η επιτροπή, επιστρέφουσα εκ Σμύρνης, θ΄ αναχωρήση εις Κωνσταντινούπολιν, όπως επιληφθή της αναζητήσεως των ελλιπόντων πολιτικών ομήρων, δια τους οποίους η Τουρκία και η Ελλάς θα επιδώσουν καταλόγους».