Φτάσαμε αισίως στο 8ο άρθρο για θέματα που αφορούν τον κορονοϊό. Ελπίζω μέχρι τώρα τα άρθρα αυτά να βοήθησαν κάποιους να καταλάβουν έννοιες και μηχανισμούς γύρω από τον ιό και να απάντησαν σε βασικά ερωτήματα σχετικά με αυτόν.

Αυτό το άρθρο έχει κάποια πιο εξειδικευμένα ιατρικά,φαρμακευτικά και βιολογικά  θέματα, γι’ αυτό θα προσπαθήσω να είμαι όσο πιο σαφής και κατατοπιστικός γίνεται.

Όλα τα προηγούμενα άρθρα: 1ο, 2ο, 3ο, 4ο, 5ο, 6ο, 7ο.

ΕΡΩΤΗΣΗ 54: Τί γίνεται με τις μεταλλάξεις του ιού; Είναι κάτι καλό ή κάτι δυσοίωνο;

ΑΠΑΝΤΗΣΗ 54: Ας εξηγήσουμε καταρχήν απλά τι είναι μια μετάλλαξη.

Το γενετικό υλικό ενός οργανισμού (που είναι το πιο εξελιγμένο DNA πχ για τους ανθρώπους και τα ζώα ή το πιο «πρωτόγονο» RNA -συνήθως- για τους μικροοργανισμούς) χρησιμεύει για την αναπαραγωγή (πολλαπλασιασμό) του είδους και την μεταφορά των ειδικών πληροφοριών που χαρακτηρίζουν το κάθε είδος στις επόμενες γενιές. Ας δούμε πώς είναι φτιαγμένο στην παρακάτω εικόνα:

Παρατηρούμε λοιπόν ότι είναι φτιαγμένο από μικρά κομμάτια (νουκλεοτίδια λέγονται) που περιέχουν αζωτούχες βάσεις, τα ονόματα των οποίων βλέπουμε στην εικόνα μας. Το DNA διαφέρει σε μία βάση από το RNA. Βλέπουμε ότι αυτά τα μικρά μόρια συνδέονται μεταξύ τους και φτιάχνουν μια μακριά αλυσίδα. Μια άλλη διαφορά είναι ότι στο DNA η αλυσίδα είναι διπλή, ενώ στο RNA απλή (μονή). Η σειρά που έχουν αυτά τα μικρά μόρια στην αλυσίδα δεν είναι τυχαία. Αντίθετα είναι πολύ σημαντική γιατί περιέχει κωδικοποιημένες τις απαραίτητες πληροφορίες για να φτιαχτούν κάποιες πρωτεΐνες που θα δώσουν την μορφή και τις ιδιότητες στον νέο οργανισμό. Ο νέος αυτός οργανισμός που θα προκύψει (πχ ο νέος ιός) θα είναι πανομοιότυπος με τον παλιό, τον πατρικό του, αφού θα περιέχει την έκφραση του γενετικού του υλικού «κατά γράμμα».

Όταν όμως έχουμε μια μετάλλαξη (κάτι που είναι πολύ συχνό στην φύση, είτε για χημικούς, είτε για περιβαλλοντικούς, είτε για τυχαίους λόγους) συμβαίνει κάτι έξω από το συνηθισμένο, έξω από τον αρχικό κώδικα προγραμματισμού. Τι συμβαίνει; Μικρά κομμάτια της αλυσίδας των νουκλεοτιδίων σπάνε και άλλοτε χάνονται ενώ άλλοτε αντικαθίστανται από κάποια παρεμφερή.

Για να μείνουμε στο θέμα του κορονοϊού που μας ενδιαφέρει, παίζει αυτό ρόλο στην έκφραση του RNA ενός ιού; Μπορεί να παίζει, μπορεί και όχι! Από την μακριά αλυσίδα του RNA του ιού, δεν «μεταφράζονται», δεν είναι χρήσιμες δηλαδή, όλες της οι βάσεις. Κάποιες είναι, ας πούμε, «ουδέτερες». Κάποιες άλλες νευραλγικής σημασίας για την εκδήλωση και την ζωή του ιού. Αν η μετάλλαξη συμβεί στις «ουδέτερες» δεν έχει επιπτώσεις στις επόμενες γενιές. Αν όμως συμβεί στις κρίσιμες, τότε δύο τινά μπορούν να συμβούν. Ή ο ιός ισχυροποιείται και δίνει πιο ανθεκτικούς και δραστήριους απογόνους (στελέχη) ή χάνει κάποιες από τις ιδιότητές του και εξασθενεί, έως και εξαφανίζεται!

Έχει δώσει έως τώρα ο κορονοϊός μεταλλάξεις; Ασφαλώς και έχει δώσει και θα δώσει ακόμα περισσότερες στο μέλλον. Οι μεταλλάξεις φαίνεται ότι δεν είναι τόσο συχνές όσο αυτές της γρίπης, αλλά συμβαίνουν. Τουλάχιστον τρεις σημαντικές έχουν καταγραφεί, ενώ έχουν γίνει και αρκετές άλλες που δεν έχουν τόση σημασία για τον άνθρωπο. Και στα τρία αυτά νέα βασικά στελέχη η δραστικότητα παραμένει περίπου η ίδια. Οι έρευνες παγκοσμίως συνεχίζονται και έχει εντοπιστεί στέλεχος στην Ευρώπη που έχει κάπως αυξημένη μεταδοτικότητα (στο οποίο και υπάρχει στενή παρακολούθηση από τους γενετιστές), αλλά και στέλεχος στην Αμερική (Αριζόνα) που πιθανόν έχει χάσει σημαντική από την δραστικότητά του.

Με λίγα λόγια, δεν αποκλείεται ο κορονοϊός να δώσει μεταλλάξεις που να τον ισχυροποιούν στο μέλλον. Αυτή είναι και η διαδικασία της φυσικής επιλογής, όπως την διατύπωσε ο Δαρβίνος. Οι μεταλλάξεις είναι μια από τις διαδικασίες που βοηθούν τους ισχυρούς να επιβιώνουν κι αυτό ισχύει και για τους ιούς. Ωστόσο υπάρχει σοβαρή ελπίδα ότι οι διαρκείς μεταλλάξεις είναι πιο πιθανό να εξασθενήσουν τον ιό, να τον κάνουν να εκφυλιστεί κατά κάποιον τρόπο, όπως έδειξε αυτή η μελέτη στην Αριζόνα. Αυτό δεν είναι πρωτόγνωρο, μιας και ένας άλλος θανάσιμος κορονοϊός, ο SARS, περιορίστηκε απότομα στο κοντινό παρελθόν λόγω ακριβώς τέτοιων μεταλλάξεων που τον εξασθένησαν πλήρως!

Ας ελπίσουμε να συμβεί το τελευταίο και μάλιστα σύντομα.

ΕΡΩΤΗΣΗ 55: Τι γίνεται με τον έλεγχο των αντισωμάτων και τι θα σημάνει αυτός όταν επεκταθεί;

ΑΠΑΝΤΗΣΗ 55: Όπως έχουμε ξαναπεί ο έλεγχος με τεστ αντισωμάτων είναι κάτι διαφορετικό από τα PCR τεστ που ελέγχουν αν κάποιος νοσεί (τη στιγμή που γίνεται το τεστ) από τον κορονοϊό. Τα τεστ αντισωμάτων ελέγχουν κάτι άλλο: αν ο άνθρωπος έχει νοσήσει στο παρελθόν από τον κορονοϊό, δηλαδή αν έχει αναπτύξει αντισώματα.

Σε τι μας βοηθάει κάτι τέτοιο; Σε πολλά πράγματα. Καταρχήν στο να έχουμε εικόνα ποιο κομμάτι του πληθυσμού έχει νοσήσει και άρα έχει άμυνα πλέον απέναντι στον ιό. Αν για παράδειγμα το κομμάτι αυτό είναι πολύ μεγάλο σε μια χώρα (άνω του 50%) τότε η χώρα οδεύει προς ανοσία της αγέλης η οποία απαιτεί ποσοστά νόσησης 70-80%. Αν αντίθετα τα ποσοστά είναι πολύ μικρά (όπως είναι τώρα στην Ελλάδα) τότε ο πληθυσμός της χώρας είναι ιδιαίτερα ευάλωτος στην ασθένεια. Αν γνωρίζουμε επίσης ότι ένα άτομο είναι θετικό στο τεστ αντισωμάτων (άρα έχει περάσει την COVID-19) μπορούμε να είμαστε αρκετά σίγουρα ότι για ένα σημαντικό διάστημα (ίσως ένα έτος ή και παραπάνω) δεν θα ξανανοσήσει (και δεν κολλάει και τους άλλους φυσικά). Ένας τέτοιος άνθρωπος μπορεί πχ να επιστρέψει στην εργασία του, έχει ελευθέρας κατά κάποιον τρόπο. Αντιστοίχως κάποιος που επιθυμεί να ταξιδέψει πχ για τουριστικούς λόγους. Άρα τα τεστ αντισωμάτων βοηθούν, ειδικά αν συνδυαστούν με τα PCR τεστ ανίχνευσης να δώσουν πολύ χρήσιμα αποτελέσματα, τόσο για γενικότερους επιδημιολογικούς και ιατρικούς σκοπούς, όσο και για ειδικότερους ατομικούς ή περιπτωσιολογικούς σκοπούς.

Γιατί τότε δεν τα χρησιμοποιούμε κατά κόρον; Καταρχήν τα χρησιμοποιούμε, και στην Ελλάδα, αν και όχι τόσο όσο σε κάποιες άλλες χώρες. Το βασικό τους πρόβλημα όμως είναι ότι ακόμα δεν έχουν αποκτήσει την απαραίτητη αξιοπιστία (ευαισθησία και ειδικότητα- sensitivity & specificity), μιας και δίνουν ορισμένες φορές λανθασμένα αποτελέσματα. Τα λάθη είναι άλλοτε ψευδώς θετικά (δηλαδή δείχνουν ότι κάποιος έχει αντισώματα ενώ στην πραγματικότητα δεν έχει) και άλλοτε ψευδώς αρνητικά (δείχνουν ότι δεν υπάρχουν αντισώματα ενώ το άτομο έχει στην πραγματικότητα ανοσία). Ακόμα και ακρίβεια στο τεστ κατά 98% δεν μας είναι αρκετή. Γιατί; Φανταστείτε να κάναμε τεστ αντισωμάτων σε όλον τον ελληνικό πληθυσμό 11 εκατομμυρίων ατόμων. Το 2% που θα έδινε ψευδώς θετικό θα ήταν 220.000 άνθρωποι! Αυτοί θα νομίζαμε ότι δεν κινδυνεύουν από την νόσο ενώ στην πραγματικότητα δεν θα είχαν καμιά άμυνα! Αυτό δεν μπορεί να είναι αποδεκτό φυσικά. Ούτε όμως και τα ψευδώς αρνητικά, μιας και θα εξουδετέρωναν αντιστοίχως ανθρώπους που δεν θα είχαν πρόβλημα. Ανάλογο παράδειγμα έδωσε και ο καθηγητής κος Τσιόδρας πρόσφατα.

Άλλο πρόβλημα που αντιμετωπίζουν τα τεστ αντισωμάτων είναι τα αρχικά στάδια της νόσου. Κάποιος που είναι φορέας του COVID-19 αλλά δεν έχει ακόμα προχωρήσει η νόσος (πρώτες μέρες) και δεν έχει το ανοσοποιητικό του αρχίσει να παράγει αντισώματα, δεν θα τον ανιχνεύσει ως τέτοιον. Και τέλος υπάρχουν και ζητήματα τεχνικών προβλημάτων με κάποια από τα τεστ αυτά που μειώνουν ακόμα περισσότερο την αξιοπιστία τους. Άρα είναι λίγο νωρίς ακόμα για την ευρεία χρήση τους στον γενικό πληθυσμό.

Στην Αμερική αλλά και στην Ευρώπη έγιναν με την βοήθειά τους κάποιοι επιδημιολογικοί έλεγχοι και έδειξαν ποσοστά μόλυνσης στον γενικό πληθυσμό πολύ υψηλότερα από τα επισήμως καταμετρημένα, κάτι που γνωρίζουμε έτσι κι αλλιώς. Από μερικούς επιστήμονες αμφισβητούνται οι πολύ μεγάλες διαφορές που προέκυψαν, αλλά είναι βέβαιο ότι σε κάποιες χώρες ο αριθμός των ανθρώπων που έχουν νοσήσει είναι πάνω 10 ή 20 φορές από αυτούς που έχουν μετρηθεί επισήμως! Ακόμα κι έτσι όμως, ακόμα και στις πιο έντονα χτυπημένες από τον ιό χώρες, τα ποσοστά επιμόλυνσης παραμένουν μονοψήφια. Στις περισσότερες χώρες του πλανήτη δεν ξεπερνούν το 1-2%. Αυτό με την σειρά του σημαίνει ότι όποιος στοχεύει σε ανοσία της αγέλης (δεν θα κουραστώ να το λέω) στοχεύει στο κενό, με κόστος ανθρώπινες ζωές. Όμως τα τεστ αυτά βελτιώνονται, η ελβετική Roche μιλάει για 100% ευαισθησία και 99,8% ακρίβεια για το νέο της τέστ  

Θα δούμε στην πορεία, εύχομαι να ισχύει κάτι τέτοιο, γιατί θα αλλάξουν πολλά πράγματα προς το καλύτερο.

ΕΡΩΤΗΣΗ 56: Πόσο διάστημα μπορεί να παραμείνει ο ιός στον αέρα;

ΑΠΑΝΤΗΣΗ 56: Η αερομεταφορά του ιού είναι ένα από τα θέματα που απασχόλησαν εξαρχής τους επιστήμονες. Έγιναν και συνεχίζουν να γίνονται πολλές σχετικές μελέτες, όχι πάντα με ευχάριστα αποτελέσματα. Είναι γνωστό ότι ο ιός μεταφέρεται με σταγονίδια από τον βήχα, το φτάρνισμα ή και την ομιλία. Γενικά τα πιο χοντρά σταγονίδια, επειδή είναι πιο βαριά, πέφτουν γρήγορα στο έδαφος. Ωστόσο τα μικρότερα σε διάμετρο μπορούν να παραμείνουν αιωρούμενα στον χώρο για περισσότερο διάστημα, λεπτά ή και ώρες υπό ορισμένες συνθήκες. Σχετικά πρόσφατη μελέτη στην Γουχάν επιβεβαίωσε αυτούς τους φόβους.

Η μελέτη

Αλλά και ένα μοντέλο που έφτιαξαν Φινλανδοί επιστήμονες για να δείξουν την αερομεταφορά του νέφους των σταγονιδίων από έναν βήχα σε έναν χώρο σουπερμάρκετ, δεν είναι πιο παρήγορο:

Όλα αυτά βέβαια επιβεβαιώνουν την εύκολη μεταδοτικότητα και την αυξημένη διασπορά του ιού που έχουμε παρατηρήσει να συμβαίνει. Επιβεβαιώνουν όμως και κάτι ακόμα: την ανάγκη απαρέγκλιτης τήρησης των κανόνων απόστασης, την αποφυγή κάθε συγχρωτισμού και φυσικά την αναγκαιότητα των μέσων προφύλαξης όπως είναι η μάσκα. Το νέφος που βλέπουμε στο βίντεο δεν θα ήταν παρά το 10% και δεν θα έφτανε τόσο μακριά αν ο άνθρωπος που έβηξε φορούσε μάσκα.

ΕΡΩΤΗΣΗ 57: Τι θα γινόταν αν καθυστερούσαμε να πάρουμε μέτρα μία εβδομάδα ή περισσότερο;

ΑΠΑΝΤΗΣΗ 57: Για να καταλάβουμε τι θα συνέβαινε θα δούμε κάποια νούμερα στην Ελλάδα και θα τα συγκρίνουμε με άλλες χώρες. Φυσικά οι συνθήκες ανά χώρα είναι διαφορετικές και οι συγκρίσεις δεν μπορεί να είναι εντελώς δίκαιες, ωστόσο υπάρχει ένα κοινό σημείο μεταξύ των χωρών. Κι αυτό είναι ο τρόπος που μεταδίδεται ο κορονοϊός και η εκθετική αύξηση των κρουσμάτων στον γενικό πληθυσμό εξαιτίας αυτής της μετάδοσης.

Ξεκινάμε τις συγκρίσεις από ένα νούμερο γύρω στο 100. Στις 11 Μαρτίου στην Ελλάδα αποφασίστηκε να κλείσουν τα σχολεία. Εκείνη την ημέρα είχαμε συνολικά 99 καταμετρημένα κρούσματα. Γιατί ελήφθη αυτό το μέτρο; Γιατί μια βδομάδα πριν, στις 4 Μάρτη τα κρούσματα ήταν μόλις 9, δηλαδή πρόλαβαν σε 7 μέρες και δεκαπλασιάστηκαν! Στις 18 Μάρτη, μια βδομάδα μετά το κλείσιμο των σχολείων τα κρούσματα ήταν 418, δηλαδή 4 φορές πάνω. Αυτό σημαίνει ότι αυξήθηκαν αλλά με κάπως πιο αργό ρυθμό. Στις 22 Μάρτη αποφασίζεται το lockdown με τα κρούσματα να έχουν φτάσει τα 624. Στις 27 Μάρτη είναι 966, δηλαδή ο δεκαπλασιασμός (από τα 99) χρειάστηκε περίπου 16 μέρες. Αυτό ήταν το όφελος από το κλείσιμο σχολείων και κατόπιν καταστημάτων, απαγόρευσης κυκλοφορίας κτλ.

Τι θα γινόταν όμως αν αφήναμε μια ακόμα βδομάδα τα σχολεία (και τα πάντα) ανοικτά σαν να μην συμβαίνει τίποτα; Απλούστατα ο ιός θα διασπειρόταν με τον ίδιο αμείωτο ρυθμό, δηλαδή δεκαπλασιασμό ανά εβδομάδα περίπου. Τα κρούσματα στις 18 Μάρτη θα ήταν κοντά 1.000. Μία ακόμα βδομάδα χαλάρωσης και μοντέλου Σουηδίας και τα κρούσματα θα έφταναν στις 10.000 στις 25 του Μάρτη, αν δεν τις ξεπερνούσαν.

Δεν σας φαίνεται πιστευτό; Ας δούμε τότε τι έγινε στις άλλες χώρες.

Η Ιταλία στις 22 Φλεβάρη είχε μετρήσει 79 κρούσματα. Στις 29 Φλεβάρη 1128. Έκλεισε τα σχολεία στις 5 Μάρτη. Τότε είχε ήδη 3858 καταμετρημένα κρούσματα. Εφάρμοσε lockdown στις 11 Μάρτη.Τα κρούσματα ήταν 12462…Μέχρι τις 20 του μήνα είχαν γίνει 47.000. Νεκροί 30.739.

Η Ισπανία είχε 84 κρούσματα την 1η του Μάρτη. Στις 8 του μήνα, μια βδομάδα μετά ήταν 674. Κανένα μέτρο. Στις 13 κλείνει τα σχολεία και στις 14 lockdown. Κρούσματα: 6391. Μια εβδομάδα μετά είχαν φτάσει στις 50.000 σχεδόν!  Νεκροί 26744.

Η Μ.Βρετανία ως γνωστόν άργησε να πάρει μέτρα, μίλαγε μάλιστα για ανοσία της αγέλης, μέχρι να ανακρούσει  πρύμνα κακήν-κακώς. 4 Μάρτη 87 κρούσματα. Μέχρι τις 20 του μήνα κανένα μέτρο. Κρούσματα: 3983. Στις 21 Μάρτη κλείνει σχολεία (5018) και στις 24 διατάζει lockdown (8077). Την 1η του Απρίλη τα κρούσματα ήταν 30.000…Νεκροί 32065.

Ας δούμε και δύο χώρες κοντά στον δικό μας πληθυσμό, το Βέλγιο και την Σουηδία.

Στο Βέλγιο έχουμε 109 κρούσματα στις 6 Μάρτη. Τα σχολεία έκλεισαν στις 14 (689) και στις 18 τα πάντα (1486). Στις 25 τα κρούσματα είχαν γίνει 4937 και ακόμα μια βδομάδα μετά, την 1η Απρίλη, 14.000. Νεκροί 8707.

Στην Σουηδία είχαν 94 περιπτώσεις στις 5 Μαρτίου. Χαλαρά τα παιδιά, σαν να μην τρέχει τίποτα, δεν εφάρμοσαν ποτέ lockdown. Έκλεισαν μόνο τα σχολεία στις 19 του μήνα (μαζί με συστάσεις αποστασιοποίησης), όταν τα κρούσματα ήταν 1439. Πώς πάει έκτοτε ανά εβδομάδα ο αριθμός; 2840-5568-9141-12540 κ.ό.κ. Νεκροί 3256.

Ελπίζω να έγιναν κατανοητά κάποια πράγματα μέσα από τους αμείλικτους αριθμούς: α) το πόσο γρήγορα εξελίσσεται η κατάσταση, β) πόσο μετρούσε την κρίσιμη εκείνη περίοδο η ταχύτητα των αποφάσεων, γ) πόσο βοήθησαν τα lockdown τις χώρες στην αντιμετώπιση της πανδημίας, δ) σε τι «νόμισμα» πληρώθηκε η καθυστέρηση ή η άρνηση λήψης μέτρων.

Άρα τα πράγματα δεν θα ήταν λίγο, μα κατά πολύ χειρότερα αν αργούσαμε έστω και για μια βδομάδα να λάβουμε μέτρα (που κατά την γνώμη μου θα έπρεπε να ξεκινήσουν και ακόμα νωρίτερα). Άλλο να έχεις μια βάση μετάδοσης 100 ατόμων κι άλλο μια βάση μετάδοσης 1.000 ή 10.000. Και όχι μόνο για λόγους περισσότερων κρουσμάτων, αλλά και για λόγους (μη) αντοχής του συστήματος υγείας. Αν φτάναμε μέσα στον Μάρτη τα 10.000 κρούσματα αυτό θα σήμαινε ότι θα έπρεπε να νοσηλευτούν (σύμφωνα με τις στατιστικές και τα έως τώρα δεδομένα) πάνω από 2.000 ασθενείς από τους οποίους ένα 25% θα κατέληγε σε ΜΕΘ, δηλαδή 500 άτομα. Οι διαθέσιμες ΜΕΘ εκείνη την περίοδο στην χώρα μας δεν ξεπερνούσαν τις 200, άντε να τις κάναμε 300- δεν υπήρχε χρόνος για περισσότερες. Ακόμα κι αν επιτάσσαμε τις ιδιωτικές (που θα το κάναμε λόγω της πίεσης θέλοντας και μη) και πάλι θα υπήρχε triage.

Χρειάζεται να αναλύσω περισσότερο για να καταλάβουμε ότι πιθανότατα  θα ήμαστε χειρότερα κι από την Ιταλία;

ΕΡΩΤΗΣΗ 58: Θα είναι τελικά αρκετά αποτελεσματικό το εμβόλιο έναντι του κορονοϊού όταν κυκλοφορήσει;

ΑΠΑΝΤΗΣΗ 58: Ασφαλώς και θα είναι! Αυτό εξάλλου σημαίνει και το «κυκλοφορήσει». Γιατί για να συμβεί αυτό σημαίνει ότι θα έχει περάσει όλους τους εξονυχιστικούς ελέγχους που απαιτούνται, τόσο στην αποτελεσματικότητα, όσο και στην ασφάλειά του. Ασφαλώς λόγω της πίεσης που ασκεί η πανδημία έχουν επιταχυνθεί κάποιες διαδικασίες, αλλά δεν γίνονται σε τέτοιες περιπτώσεις εκπτώσεις, ούτε στην ποιότητα, ούτε στην δραστικότητα. Αυτός εξάλλου είναι και ο λόγος που όλοι οι επιστήμονες λένε ότι το εμβόλιο θα χρειαστεί κάποιους (αρκετούς) μήνες.

Γιατί είμαστε βέβαιοι για την αποτελεσματικότητα; Όχι μόνο εξαιτίας του ότι είναι ενεργές σχεδόν 90 ερευνητικές προσπάθειες σε όλη την υδρόγειο, ούτε ότι χρησιμοποιούνται όλες οι δυνατές μέθοδοι (και υπάρχουν αρκετές) παρασκευής εμβολίων, αλλά και του ότι οι πιο πολλές από αυτές έχουν άριστα αποτελέσματα στα πρώτα στάδια. Κάπου 10-12 ερευνητικές προσπάθειες έχουν περάσει σε φάση Ι, δηλαδή εμβολιασμός σε εθελοντές ενηλίκους και περιμένουμε αποτελέσματα ανοσοποίησης με τα πρώτα δείγματα να είναι ενθαρρυντικά.

Αλλά εκτός από τις μοντέρνες (πχ μονοκλωνικά αντισώματα) και οι κλασικές προσεγγίσεις δείχνουν να αποδίδουν. Μια από αυτές είναι να παίρνουμε νεκρά ή αδρανοποιημένα στελέχη του ιού και να τα βάζουμε στο εμβόλιο. Με αυτόν τον τρόπο δεν προκαλείται νόσος, αλλά προκαλείται παραγωγή αντισωμάτων (το ανοσοποιητικό αντιλαμβάνεται τον ιό ως εχθρό, ακόμα κι αν είναι νεκρός!).

Η πιο πρόσφατη σχετική μελέτη δημοσιεύτηκε στις 19 Απρίλη και έρχεται από την Κίνα. Σε αυτή το εμβόλιο με τους αδρανείς ιούς χορηγήθηκε σε μακάκους, πιθήκους δηλαδή, που το ανοσοποιητικό τους προσομοιάζει με αυτό του ανθρώπου. Τους χώρισαν σε δύο ομάδες και έδωσαν στην μία υψηλή δόση εμβολίου και στην άλλη χαμηλή. Μετά από 20 μέρες (απαραίτητες για την ανοσοποίηση) τους πέρασαν μέσω της τραχείας μεγάλες δόσεις ιικού φορτίου, τους μόλυναν δηλαδή για τα καλά. Μέσα σε μία εβδομάδα όσοι είχαν πάρει την μεγάλη δόση του εμβολίου δεν είχαν ίχνος ιού στα πνευμόνια τους! Είχαν ιαθεί πλήρως. Σε όσους είχε δοθεί η μικρότερη δόση ανιχνεύθηκαν σημάδια πνευμονίας αλλά ποτέ δεν έγινε σοβαρή και τελικά και αυτοί οι μακάκοι ιάθησαν έστω και πιο αργά. Αυτό είναι εξαιρετικά αισιόδοξο και για ένα ακόμα λόγο. Η συγκεκριμένη τεχνική, είναι μεν από τις πιο παλιές, αλλά και από τις πιο φτηνές. Κι αυτό σημαίνει ευκολότερη παραγωγή και μικρό κόστος για μεγαλύτερο κομμάτι πληθυσμού, ακόμα και για χώρες με χαμηλό βιοτικό επίπεδο και προϋπολογισμούς υγείας.

Βέβαια, όλα αυτά μένουν να αποδειχθούν και στους ανθρώπους. Η φυσική ανοσία πάντως επιβεβαιώνει ότι αυτές είναι βάσιμες ελπίδες, όπως φάνηκε και από άλλη μελέτη σε ιαθέντες στην Κίνα. Η φάση I του συγκεκριμένου εμβολίου στην Κίνα (Σανγκάη) με 144 εθελοντές ολοκληρώνεται σε λίγες μέρες. Θα ακολουθήσει η φάση ΙΙ με τον ίδιο σχεδιασμό, αλλά πάνω από 1000 άτομα δείγμα αυτή την φορά. Τα αποτελέσματα της φάσης ΙΙ θα μας γίνουν γνωστά προς το τέλος του Ιουνίου. Αν όλα πάνε κατ’ευχήν θα ακολουθήσει η φάση ΙΙΙ με παράλληλη συγκριτική έρευνα με placebo σε χιλιάδες άτομα.

Αδημονούμε για αυτήν και για όλες τις άλλες προσπάθειες, οπότε τα εμβόλια είναι ένα θέμα στο οποίο θα επανερχόμαστε από καιρό σε καιρό με τις νεώτερες εξελίξεις.

ΕΡΩΤΗΣΗ 59: Τελικά οι θάνατοι από τον κορονοϊό που μετρούνται παγκοσμίως είναι περισσότεροι ή λιγότεροι από τους πραγματικούς;

ΑΠΑΝΤΗΣΗ 59: Δυστυχώς λιγότεροι… Το φαινόμενο το ονομάζω «οι χαμένοι θάνατοι» και είναι πολύπλευρο. Τι είναι οι «χαμένοι θάνατοι»; Είναι καταρχήν θάνατοι που για κάποιον λόγο δεν χρεώθηκαν στον κορονοϊό, ενώ κατά την γνώμη μου (και την γνώμη πολλών επιστημόνων) θα έπρεπε, τουλάχιστον ένα μεγάλο κομμάτι τους. Γιατί δεν χρεώθηκαν; Ο κύριος λόγος είναι ότι πρόκειται για ηλικιωμένους -ως επί το πλείστον- ανθρώπους που πέθαναν στα σπίτια τους ή σε μονάδες φροντίδας (γηροκομεία κτλ). Είναι δηλαδή περιστατικά που δεν έφτασαν ποτέ στο νοσοκομείο και άρα δεν καταγράφηκαν στα μητρώα COVID-19. Αρκετοί από αυτούς, με πολλά συνοδά νοσήματα και εξασθενημένους οργανισμούς, εμφάνισαν επιπλοκές από κορονοϊό και εξέπνευσαν σύντομα. Είτε το ότι είχαν κορονοϊό συσχετίστηκε αργότερα, είτε δεν εντοπίστηκε ποτέ. Οι θάνατοι χρεώθηκαν σε άλλα παθολογικά αίτια.

Πώς γνωρίζουμε κάτι τέτοιο; Σχετικά πρόσφατα είδαν το φως της δημοσιότητας στατιστικές των θανάτων του πρώτου τριμήνου του 2020 σε διάφορες χώρες. Σε πολλές από αυτές η αύξηση ήταν πολύ μεγάλη, συγκρινόμενη με την συνήθη θνητότητα, πόσοι δηλαδή πέθαιναν κατά μέσο όρο την ίδια περίοδο τα τελευταία 4-5 χρόνια στην χώρα (ή και την περιοχή). Δείτε σχετικό δημοσίευμα των New York Times. Μα, λογικό δεν είναι; θα αναρωτηθεί κανείς. Ο κορονοϊός λογικά θα ήταν υπεύθυνος για την αυξημένη θνητότητα. Κι όμως όχι, γιατί όπως αποδείχτηκε και με στοιχεία επίσημων φορέων, όπως το Υπουργείο Υγείας της Ιταλίας, τα καταμετρημένα θύματα του κορονοϊού ήταν σχεδόν τα μισά από τους παραπανίσιους θανάτους (παραπανίσιους σε σχέση με τα προηγούμενα 4-5 χρόνια)! Και δεν ήταν μόνο η Ιταλία. Ρίξτε μια ματιά στο παρακάτω ενδεικτικό πινακάκι και θα καταλάβετε:

Αν οι καταμετρημένοι θάνατοι από τον κορονοϊό ήταν ακριβείς δεν θα έπρεπε να υπάρχει μεγάλη διακύμανση σε σχέση με τα παρελθόντα έτη, όπως δεν υπήρξε στην Ελλάδα, στην Νορβηγία, στο Ισραήλ ή στην Ν.Αφρική για παράδειγμα. Άρα οι χώρες ή πόλεις που φαίνονται στον πίνακα (και που δεν είναι οι μόνες) είναι βέβαιο ότι μέτρησαν λιγότερους θανάτους από COVID-19 από όσους πραγματικά προέκυψαν.

Και δεν είναι οι μόνοι «χαμένοι θάνατοι» αυτήν την εποχή. Υπάρχουν δύο ακόμα σημαντικές κατηγορίες κατά την γνώμη μου.

Η μία είναι οι θάνατοι που προέκυψαν επειδή κάποιοι άνθρωποι δεν πήγαν εγκαίρως στο νοσοκομείο. Αυτό είναι κάτι για το οποίο μιλήσαμε και σε προηγούμενο άρθρο και θα ξαναμιλήσουμε. Είναι ένα φαινόμενο σχεδόν παγκόσμιο να αποφεύγουν οι άνθρωποι τα νοσοκομεία εν μέσω πανδημίας του κορονοϊού λόγω φόβου να τους μεταδοθεί εκεί η νόσος. Αυτός ο φόβος  όμως παραμέρισε ενίοτε σοβαρά προβλήματα υγείας: αναπνευστικά, καρδιολογικά (στηθάγχες, εμφράγματα, αρρυθμίες, κολπικές μαρμαρυγές κτλ), εγκεφαλικά, ογκολογικά, νεφρολογικά ακόμα και κάποια οξέα χειρουργικά. Και αυτό είναι τεράστιο λάθος! Κάποιοι τέτοιοι άνθρωποι ενδεχομένως έχασαν την ζωή τους, κάτι που δεν θα συνέβαινε αν πήγαιναν στο νοσοκομείο. Ασφαλώς αυτοί δεν είναι θάνατοι που προέκυψαν άμεσα από τον κορονοϊό, ωστόσο προέκυψαν έμμεσα, εξαιτίας της ύπαρξης του κορονοϊού. Η συμβουλή εδώ είναι ποτέ και για τίποτε να μην παραμελήσει κανείς μας σοβαρά περιστατικά. Τα νοσοκομεία, ειδικά στην χώρα μας, είναι για την ώρα αρκετά ασφαλή και έτοιμα να σώσουν ζωές.

Υπάρχει και μια τρίτη κατηγορία «χαμένων θανάτων». Κι αυτή αφορά περιστατικά που δεν αναφέρονται για άλλους λόγους: πολιτικούς ή αδυναμίας του συστήματος να ανταποκριθεί στην καταγραφή τους. Στην πρώτη υποπερίπτωση υπάρχουν χώρες που δεν δίνουν καθόλου στοιχεία, όπως η Β.Κορέα ή το Τουρκμενιστάν. Πολλοί για παράδειγμα αμφισβήτησαν (όχι εγώ, να εξηγούμαστε) τα στοιχεία που έδωσε η Κίνα, μιας και στις 17 Απρίλη, με μεγάλη καθυστέρηση, παρουσίασε 1290 επιπλέον θανάτους. Ωστόσο και άλλες χώρες, όπως το Ηνωμένο Βασίλειο ή η Γαλλία έδωσαν θανάτους με καθυστέρηση. Υπάρχουν και άλλοι που αμφισβητούν (και εγώ ανάμεσά τους) στοιχεία χωρών όπως η Τουρκία και η Ρωσία, τουλάχιστον ως προς τους θανάτους.

Η άλλη υποκατηγορία αφορά σε λειψή καταμέτρηση λόγω κρατικής ανεπάρκειας. Αυτή συναντάται σε υπανάπτυκτα και φτωχά κράτη στην Ασία, την Αφρική και την Ν.Αμερική, όπου είναι δύσκολο να ελεγχθούν όλοι οι πληθυσμοί, υπάρχει χαμηλό επίπεδο συστημάτων υγείας και κρατικών δομών και όπου δυστυχώς η ανθρώπινη διαβίωση είναι πολύ πιο δύσκολη (πχ η θνητότητα στην Αφρική είναι κάτι συνηθισμένο και από άλλες αιτίες, λόγω έλλειψης νερού, φαρμάκων, τροφής κτλ).

Άρα- δυστυχώς για τις ζωές των ανθρώπων- γίνεται το αντίθετο από αυτό που υποστηρίζουν οι γραφικοί συνωμοσιολόγοι («προσθέτουν παραπανίσιους θανάτους για να μας τρομάξουν!»). Οι θάνατοι υπολογίζονται λειψοί, όπως θα φανεί και στο τέλος αυτής της μακράς μάχης με τον ιό.

ΕΡΩΤΗΣΗ 60: Τι είναι το «δεύτερο επιδημικό κύμα», πότε αναμένεται και τι θα σημαίνει;

ΑΠΑΝΤΗΣΗ 60: Όπως έχει παρατηρηθεί σε προηγούμενες πανδημίες, μετά το πρώτο ισχυρό κύμα της νόσου ακολουθεί μια περίοδος ύφεσής της, αλλά η νόσος επανακάμπτει με ένα δεύτερο ισχυρό κύμα μολύνσεων. Αυτό  εξηγείται με επιδημιολογικούς όρους, μιας και ο ιός (ή το μικρόβιο) βρίσκει ξανά κατάλληλες συνθήκες πολλαπλασιασμού και μετάδοσης του. Οι συνθήκες αυτές μπορεί να είναι κλιματολογικές (θερμοκρασία, υγρασία κτλ), κοινωνικές (αύξηση του συγχρωτισμού, ελλιπή μέτρα προφύλαξης κτλ), βιολογικές (μεταλλάξεις και πιο επιθετικά στελέχη) ή γεωγραφικές (μολύνονται περιοχές που δεν είχαν μολυνθεί).

Σχεδόν όλοι οι λοιμωξιολόγοι, τόσο στην Ελλάδα, όσο και στο εξωτερικό, είναι βέβαιοι ότι θα έχουμε και δεύτερο κύμα του κορονοϊού. Οι επί μέρους διαφωνίες τους ή ανησυχίες τους είναι στο πότε αυτό θα προκύψει.

Φυσικά ίσως είναι νωρίς ακόμα να μιλάμε για δεύτερο κύμα του ιού μιας και σε πολλές χώρες, στις περισσότερες, δεν έχει ακόμα κατευναστεί το πρώτο κύμα. Είχαμε μιλήσει για τις διαδοχικές φάσεις της πανδημίας που ονομάσαμε «σφυροκόπημα» και «χορός» στην ερώτηση 44, στο 5ο άρθρο.

Η φάση της ύφεσης («χορός») είναι αυτή που πλησιάζει η χώρα μας και άλλες χώρες, μετά τα ισχυρά περιοριστικά μέτρα («σφυροκόπημα»). Υπάρχουν ωστόσο χώρες που βρίσκονται στο πρώτο τμήμα της καμπύλης ακόμα. Δείτε τι συμβαίνει αυτή τη στιγμή:

Υπολογίστε ότι βάσει στοιχείων η Ελλάδα είναι κάπου εκεί κοντά στην Αυστραλία, στην κάθοδο της καμπύλης. Κάποια στιγμή ωστόσο, τόσο στην Ελλάδα όσο και στο εξωτερικό αναμένεται ξανά αύξηση της καμπύλης. Αυτό θα είναι το δεύτερο επιδημικό κύμα. Το πιο πιθανό να συμβεί είναι εκεί που συνήθως παρατηρούμε εξάρσεις των ενδημικών ιώσεων, όπως της γρίπης. Δηλαδή μια περίοδο γύρω στο Φθινόπωρο, Οκτώβρη ή Νοέμβρη το πιθανότερο. Κι αυτό γιατί θα υπάρχουν τότε ευνοϊκότερες συνθήκες για τον κορονοϊό.  Η πρόβλεψη για το Φθινόπωρο ωστόσο θα ισχύσει σε βαθμό που οι πολίτες των κρατών φερθούν λογικά και υπεύθυνα. Γιατί αν δεν το κάνουν το δεύτερο κύμα θα είναι πολύ πιο κοντινό μας.

Γιατί θα συμβεί αυτό; Επειδή το σχετικό φρενάρισμα του ιού προήλθε από τα lockdown  που εφαρμόστηκαν σε όλον τον πλανήτη. Αυτά ήταν που μείωσαν τον βαθμό μεταδοτικότητας (το περίφημο R0, για το οποίο έχουμε μιλήσει στην ερώτηση 43) κάτω από 1,0. Η ελάφρυνση των περιοριστικών μέτρων, που είναι έτσι κι αλλιώς αναπόφευκτη (δεν μπορεί να παγώσει η Γη, όπως και να το κάνουμε), θα πρέπει να γίνει με φειδώ και προσοχή. Όπου οι άνθρωποι ξεχύθηκαν στους δρόμους και στις πλατείες χωρίς να κρατούν αποστάσεις, όπου έπαψαν να ακολουθούν τους κανόνες υγιεινής και προφύλαξης (αντισηψία, μάσκα κτλ), όπου άνοιξαν βιαστικά τα σύνορα σε τρίτες χώρες, το R0 σκαρφάλωσε αρκετά. Το είδαμε να συμβαίνει μέσα σε ελάχιστο χρονικό διάστημα στην Γερμανία, στην Σιγκαπούρη και αλλού. Άρα είναι πάντα υπαρκτός ο κίνδυνος δεύτερου κύματος της νόσου ακόμα και μέσα στο καλοκαίρι.

Γιατί θα είναι κακό να συμβεί αυτό, ειδικά για την χώρα μας, δεν είναι ανάγκη να το εξηγήσω, σε νοήμονες απευθύνομαι. Αυτό που έχει μεγάλη λοιπόν σημασία είναι να μην προκαλέσουμε εμείς οι ίδιοι το δεύτερο κύμα πριν την ώρα του. Όχι επειδή φοβόμαστε ότι θα είναι ισχυρότερο από το πρώτο (έχει συμβεί κι αυτό, πχ στην περίπτωση της Ισπανικής γρίπης το 1918-19), αλλά επειδή όσο κερδίζουμε χρόνο τόσο η ζωή των πολιτών θα είναι πιο κοντά στο φυσιολογικό, τόσο θα πλησιάζουμε στην φαρμακευτική και εμβολιαστική λύση του προβλήματος και τόσο θα θρηνούμε λιγότερους νεκρούς.

Το ότι, λόγω της χαλάρωσης των μέτρων, θα δούμε αύξηση των κρουσμάτων (και μοιραία και των θανάτων) στο επόμενο διάστημα το θεωρώ σίγουρο, ο ιός δεν εξαφανίστηκε μέσα στο καπέλο κάποιου μάγου, είναι εκεί έξω και καραδοκεί. Ακόμα και αν επιτεθεί ξανά το Φθινόπωρο, ας μην ξεχνάμε ότι εκείνη είναι η περίοδος έξαρσης και άλλων λοιμωδών νοσημάτων που αυτή την στιγμή βρίσκονται σε ύφεση, οπότε θα υπάρχει ακόμα μεγαλύτερο πρόβλημα στην υγεία του πληθυσμού. Αυτό που θα πρέπει να προσπαθήσουμε λοιπόν, είναι η αύξηση αυτή να είναι όσο το δυνατόν πιο ελεγχόμενη, τουλάχιστον για όσο θα διαρκέσει η τουριστική σεζόν στην οποία σεζόν αναμφίβολα θα έχουμε και εισαγόμενα κρούσματα. Να έχουμε δηλαδή στην καμπύλη τον «χορό», χωρίς την ανάγκη για νέο «σφυροκόπημα», νέο lockdown.

Αν καταφέρουμε τελικά να κινηθούμε χαμηλά στην καμπύλη, με τις σχετικά ανεκτές αυτές αυξομοιώσεις για μεγάλο χρονικό διάστημα, η χώρα μας θα καταφέρει να βγει με λιγοστές και διαχειρίσιμες απώλειες σε ζωές, στην κοινωνία, στην οικονομία. Αυτό όμως για να επιτευχθεί προϋποθέτει ότι εφαρμόζουμε όλοι τους κανόνες υγιεινής, προφύλαξης και απόστασης για όσο διάστημα χρειαστεί. Αν μάλιστα εξασκηθούμε σε αυτό (και το κράτος θα πρέπει να εντείνει κι άλλο την σχετική καμπάνια πληροφόρησης) και το πετύχουμε, δεν θα μειώσουμε μόνο τον κίνδυνο του κορονοϊού αλλά και της γρίπης και των άλλων λοιμωδών νοσημάτων. Κι αυτό θα είναι πολλαπλή επιτυχία.

 

Θα χαρώ να συζητήσω μαζί σας οποιαδήποτε απορία, παρατήρηση ή επισήμανση σχετικά με τα γραφόμενα στα άρθρα.