Ερωτήσεις και απαντήσεις για τον κορονοϊό (5)
Συνεχίζουμε την σειρά των άρθρων για τον κορονοϊό που, αν κρίνω από τα τηλεφωνήματα, είχαν κάποια απήχηση στο Μεγανησιώτικο κοινό.
Τα προηγούμενα άρθρα:
ΕΡΩΤΗΣΗ 37: Υπάρχουν τελικά χώρες που θα εφαρμόσουν την διαβόητη ανοσία αγέλης;
ΑΠΑΝΤΗΣΗ 37: Εξήγησα σε προηγούμενο άρθρο γιατί η ανοσία αγέλης είναι ένα απάνθρωπο και συνάμα -κατά την γνώμη πολλών επιστημόνων και την δικιά μου- παρακινδυνευμένο πείραμα, που μπορεί να κοστίσει χιλιάδες ζωές. Η Μ.Βρετανία που πήγε να το εφαρμόσει το παράτησε κακήν κακώς. Ωστόσο πράγματι υπάρχουν ακόμα χώρες που έχουν αποφασίσει με έμμεσο τρόπο να ακολουθήσουν αυτόν τον δρόμο. Το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι αυτό της Σουηδίας, μιας χώρας με πληθυσμό ανάλογο της Ελλάδας που θρηνεί (αν και γι’ αυτό δεν είμαι και πολύ σίγουρος) ήδη πάνω από 1000 ψυχές.
Σύμφωνα με το ρεπορτάζ της Repubblica:
«Στη Σουηδία, μοντέλο κάποτε κοινωνικού κράτους, η επιλογή της «ανοσίας της αγέλης», φαίνεται να οδηγεί στο αδιέξοδο. Παρότι η κατάσταση ξεφεύγει με πάνω από 10.000 κρούσματα σε μια χώρα 10 εκατομμυρίων, ο σοσιαλδημοκράτης Πρωθυπουργός Στέφαν Λόφεν δηλώνει μεν «δεν κάναμε αρκετά», επιμένει όμως στη συνέχιση της τακτικής της ανοσίας, στο πνεύμα του laissez-faire. Εστιατόρια, μπαρ, νυχτερινά κέντρα και αθλητικές εγκαταστάσεις παραμένουν ανοιχτά σα να μην τρέχει τίποτα. Λόγω της διαφαινόμενης κατάρρευσης ενός συστήματος υγείας που ήταν το καμάρι στη χώρα της ευημερίας και της υγείας, οι εργαζόμενοι στην υγειονομική περίθαλψη αναγκάστηκαν να ανακοινώσουν σήμερα ότι σε περίπτωση έκρηξης της πανδημίας, άτομα ηλικίας άνω των 80 ετών και ασθενείς 60 και 70 ετών με υποκείμενα νοσήματα δεν θα μπαίνουν στις ΜΕΘ, ώστε να αποφευχθεί μια συνολική κατάρρευση του συστήματος περίθαλψης. Σύμφωνα με το Karolinska Institutet για τη νοσηλεία στη ΜΕΘ δεν θα αρκεί η ηλικία ενός ατόμου αλλά η βιολογική ηλικία. Παρόλα αυτά ο Πρωθυπουργός επιμένει στην «ανοσία της αγέλης» επικαλούμενος «το μεγάλο αίσθημα ευθύνης των πολιτών μας».
Πίσω από τις λέξεις όμως κρύβεται η μερική ιδιωτικοποίηση του σουηδικού συστήματος υγείας. Αυτή η ιδιωτικοποίηση οδήγησε μία από τις πιο πλούσιες χώρες της Ευρώπης, με μεγαλύτερο κατά κεφαλήν εισόδημα από τη Γερμανία, να έχει μόνο 300 ΜΕΘ, εκ των οποίων μόλις 79 είναι διαθέσιμες μετά την έναρξη της πανδημίας-οι λιγότερες σε ολόκληρη την Ε.Ε. Την ίδια ώρα, αυτή η τακτική, έκανε τη Νορβηγία, τη Δανία, τη Φινλανδία και την Ισλανδία να κλείσουν τα σύνορα τους με τη Σουηδία, οδηγώντας σε διάσπαση για πρώτη φορά στην ιστορία, της πενταμερούς συμμαχίας των Βίκινγκς».
Κρίμα, αλλά δεν χρειάζεται από εμένα να σχολιάσω τίποτε άλλο. Το μόνο που μένει είναι να ευχηθώ καλή τύχη στους φίλους Έλληνες (κυρίως γιατρούς γνωρίζω) που ζουν σε αυτήν την χώρα.
Ανησυχία ωστόσο θα πρέπει να υπάρχει και για χώρες που θα βιαστούν να χαλαρώσουν γρήγορα και ασύνετα τα περιοριστικά μέτρα. Αρκετές από τις χώρες της Κεντρικής Ευρώπης ήδη έχουν ανοίξει μια τέτοια κουβέντα, με την λογική να διασώσουν ό,τι μπορούν από τον καταρράκτη της οικονομικής ύφεσης. Αλλά με ελάχιστη ανοσία στο σύνολο του πληθυσμού τους μέχρι στιγμής, είναι σαν να ψάχνονται και αυτοί για μια υβριδική ανοσία αγέλης. Ελπίζω η Ελλάδα να μην τους ακολουθήσει σε αυτό το μονοπάτι.
ΕΡΩΤΗΣΗ 38: Τι νεότερα στοιχεία υπάρχουν για την παραμονή και επιβίωση του ιού στις επιφάνειες;
ΑΠΑΝΤΗΣΗ 38: Φαίνεται ότι τα στοιχεία που προστίθενται σε αρκετό βαθμό επιβεβαιώνουν τις πρώιμες σχετικά μελέτες. Έχω υπόψιν μου πρόσφατη μελέτη που δημοσιεύτηκε στο THE LANCET.
Σύμφωνα με αυτήν η αγαπημένη επιφάνεια του κορονοϊού εξακολουθεί να είναι το καταραμένο πλαστικό! Δηλαδή τα πάντα γύρω μας. Πιο συγκεκριμένα σε θερμοκρασία 22 β. Κελσίου και σχετική υγρασία 65% (ανοιξιάτικες δηλαδή συνθήκες), ο ιός επέζησε σε χαρτί και χαρτομάντιλο (πορώδεις επιφάνειες) κάπου 3 ώρες. Σε γυαλί και χαρτονομίσματα όμως επέζησε πολύ περισσότερο, σχεδόν 4 μέρες. Ακόμα περισσότερο άντεξε σε ατσαλένιες επιφάνειες και πλαστικό (λείες επιφάνειες), όπου την 7η μέρα βρέθηκαν ακόμα ίχνη του.
Αυτό βέβαια, να εξηγήσω, είναι και το μέγιστο που μπορεί να ανιχνευτεί ο ιός στην κάθε επιφάνεια. Δηλαδή δεν σημαίνει απαραίτητα ότι τότε θα βρίσκεται σε αρκετή ποσότητα ώστε να μπορεί να μολύνει. Κι αυτό διότι έχει αποδειχτεί ότι από ένα ιικό φορτίο και κάτω ο ιός δεν μπορεί να μολύνει τον άνθρωπο. Άρα τα χρονικά περιθώρια της μόλυνσης θα είναι κάπως μικρότερα από το εύρος που δίνει η μελέτη. Μια μελέτη που επίσης επιβεβαιώνει και την αποτελεσματικότητα του σαπουνιού και των αντισηπτικών ως προς την καταπολέμησή του.
ΕΡΩΤΗΣΗ 39: Είναι αλήθεια ότι οι άντρες νοσούν και πεθαίνουν συχνότερα από τον κορονοϊό σε σχέση με τις γυναίκες και πώς εξηγείται κάτι τέτοιο;
ΑΠΑΝΤΗΣΗ 39: Δυστυχώς (ή ευτυχώς για τις αγαπημένες μας) είναι αλήθεια. Τα πρώτα τέτοια δείγματα ήρθαν από την Κίνα, αλλά ακολούθησαν ανάλογα και ακόμα πιο έντονα θα έλεγα στην Ιταλία, στην Ισπανία, στην Βρετανία κ.ό.κ. Στην Ελλάδα το ποσοστό ανδρών/ γυναικών που έχει νοσήσει είναι 57%/43%, ενώ αυτών που έχει πεθάνει είναι μέχρι στιγμής 74/27 (101 συνολικά) . Σήμερα (Μ.Τρίτη) στην εντατική είναι 74 άτομα εκ των οποίων 57 άντρες (77%). Οι άντρες νοσούν σε μεγαλύτερο ποσοστό, και καταλήγουν συχνότερα στις ΜΕΘ, άρα καταλήγουν στον θάνατο και σε μεγαλύτερο ποσοστό.
Η πρώτη εικασία (Κίνα) ήταν το κάπνισμα. Εκεί οι άντρες καπνίζουν σε ποσοστά κοντά στο 50%, ενώ οι γυναίκες μόνο 2-3%. Ασφαλώς το κάπνισμα παίζει κάποιον σημαντικό ρόλο, όπως έχουμε τονίσει σε σχετική ερώτηση, ιδίως αν σκεφτεί κανείς ότι οι καπνιστές φέρνουν συχνά τα χέρια τους στο στόμα τους, άρα είναι πιο πιθανό να μολυνθούν. Ωστόσο στην Ιταλία δεν υπάρχει τόσο μεγάλη διαφορά μεταξύ αντρών και γυναικών καπνιστών, κι όμως η απόκλιση ήταν πολύ μεγάλη, όπως και της Ελλάδας, αλλά και της Βρετανίας. Άρα δεν είναι απλά το κάπνισμα.
Μια άλλη συνήθεια των γυναικών είναι να πλένονται συχνότερα από τους άντρες και γενικά να έχουν καλύτερη σχέση με την ατομική υγιεινή. Αυτό μπορεί να τις προστατεύει. Επίσης οι άντρες σε πολλές χώρες είναι σαφώς πιο επιρρεπείς στις κοινωνικές επαφές, λόγω εξωστρεφούς δουλειάς, συγχρωτισμούς σε πολυσύχναστα μέρη (θυμηθείτε τον μοιραίο αγώνα στο Μπέργκαμο) κτλ. Όμως οι κοινωνικές αυτές ιδιαιτερότητες και πάλι δεν αρκούν για να εξηγήσουν την μεγάλη διαφορά.
Έτσι οι επιστήμονες παρακολουθούν από πιο κοντά το φαινόμενο και καταλήγουν σε γενετικούς και φυσιολογικούς δείκτες που μοιάζουν να έχουν βαρύνουσα σημασία στις λοιμώξεις. Είναι γνωστό για παράδειγμα ότι οι άνδρες εμφανίζουν συχνότερα κάποια νοσήματα, όπως πχ εμφράγματα, άρα μπορεί να κουβαλούν επιβαρυντικά συνοδά νοσήματα πιο συχνά από τις γυναίκες. Ξέρουμε επίσης, και από παλιότερες μελέτες μάλιστα, ότι οι γυναίκες έχουν ισχυρότερη ανοσολογική αντίδραση έναντι των ανδρών. Ίσως αυτό οφείλεται στα οιστρογόνα τους και γενικότερα στην ορμονική τους απόκριση, κυρίως πριν την εμμηνόπαυση (το ίδιο υποστηρίζει πχ και ο Pierre Delobel, επικεφαλής του τμήματος λοιμωδών νόσων του πανεπιστημιακού νοσοκομείου της Τουλούζης) . Επιπλέον πολλά από τα γονίδια που χτίζουν το ανοσοποιητικό σύστημα βρίσκονται στο Χ χρωμόσωμα και είναι γνωστό ότι οι γυναίκες έχουν δύο τέτοια (τύπο ΧΧ), ενώ οι άντρες μόνο ένα (τύπο ΧΥ).
Σε κάθε περίπτωση αυτό θα μελετηθεί στους επόμενους μήνες ακόμα περισσότερο, όσο προστίθενται στοιχεία και από άλλες χώρες. Μέχρι να καταλήξουν οι επιστήμονες πάντως, θα συμβούλευα τους άντρες να προσέχουν διπλά!
ΕΡΩΤΗΣΗ 40: Υπάρχει λόγος να φοβάμαι όταν αθλούμαι σε ανοιχτό χώρο;
ΑΠΑΝΤΗΣΗ 40: Γενικά η άθληση, έστω και για λίγη ώρα μέσα στην ημέρα ή ακόμα και σποραδικά είναι θεμιτή, αρκεί να μην υπάρχει συγχρωτισμός με άλλους ανθρώπους. Κάποιος που θα κάνει το τζόκινγκ του μόνος του ή με την γυναίκα του σε μια ερημική περιοχή ή γύρω από το σπίτι του αν έχει άπλα, δεν κινδυνεύει να μολύνει ή να μολυνθεί. Στην επαρχία, και ειδικά σε νησιά όπως το Μεγανήσι η άθληση ή απλά το περπάτημα είναι απολαυστικά και καθόλου επικίνδυνα αφού μπορεί κανείς να επιλέξει μια εντελώς ήσυχη και χωρίς ανθρώπους διαδρομή.
Τι γίνεται όμως στις πόλεις όπου η πυκνότητα των κατοίκων είναι κατά πολύ μεγαλύτερη και επιπλέον οι χώροι άθλησης ή περιπάτου ή ποδηλάτου κατά πολύ μειωμένοι; Εκεί χρειάζεται πολύ μεγάλη προσοχή, μιας και υπάρχει κίνδυνος να μεταφερθεί η νόσος ακόμα και δίχως στενή επαφή. Τα δύο μέτρα που θεωρητικά μας αρκούν ως απόσταση ασφαλείας εν στάση, δεν ισχύουν όταν είμαστε εν κινήσει. Γιατί; Επειδή όταν τρέχουμε ή κάνουμε ποδήλατο τα σταγονίδια που μπορεί να εκπνεύσουμε (ή να διασπείρουμε με φτέρνισμα και βήχα) αιωρούνται ως νέφος για λίγη ώρα, οπότε αυτός που έρχεται από πίσω μας πρέπει να βρίσκεται σε μεγαλύτερη απόσταση από τα δύο μέτρα για να μην έρθει σε επαφή μαζί τους, όπως στην άνωθεν φωτογραφία.
Τι αποστάσεις πρέπει να κρατάμε; Μια πρόσφατη Βελγο-ολλανδική μελέτη που πειραματίστηκε με τα νέφη αυτά προτείνει: για περπάτημα στην ίδια κατεύθυνση 4-5 μέτρα, για τρέξιμο ή αργή ποδηλασία 10 μέτρα, ενώ για γρήγορη ποδηλασία τουλάχιστον 20 μέτρα απόσταση από άλλους ανθρώπους. Λογικό και σώφρον.
ΕΡΩΤΗΣΗ 41: Καλά όταν βήχει κάποιος, αλλά μπορεί να μεταφέρει σταγονίδια ακόμα και όταν μιλάει;
ΑΠΑΝΤΗΣΗ 41: Υπάρχουν άνθρωποι που μιλούν πολύ έντονα και διασπείρουν εμφανώς σταγονίδια γύρω τους. Είμαι βέβαιος ότι όλοι ξέρουμε τέτοιους. Αλλά δεν είναι οι μόνοι. Όσο ήρεμα και να μιλάει κάποιος, αν βρίσκεται κοντά στο πρόσωπο του άλλου είναι πολύ πιθανό να του μεταδώσει τον ιό. Η επόμενη σκέψη είναι αν μια μάσκα θα βοηθούσε σε αυτόν τον τομέα. Έχω εκφράσει την γνώμη μου: οποιαδήποτε μάσκα είναι καλύτερη από την καθόλου μάσκα. Ας την τεκμηριώσω και με ένα βίντεο χαρακτηριστικό:
Ήδη στην Ευρώπη (και ο κος Τσιόδρας προετοιμάζει το έδαφος για κάτι τέτοιο μέρα με την ημέρα) ετοιμάζονται να προτείνουν μάσκα από όλους και παντού, στο βαθμό που θα αποκατασταθεί η επάρκεια.
ΕΡΩΤΗΣΗ 42: Γιατί κάποιες χώρες έχουν χαμηλότερα ποσοστά θνησιμότητας από άλλες;
ΑΠΑΝΤΗΣΗ 42: Πράγματι, όπως σχολίασα και σε προηγούμενο άρθρο υπάρχουν πολλές διαφορές ανάμεσα στα κράτη σε πολλούς δείκτες, μεταξύ αυτών και της θνησιμότητας. Είδαμε επίσης πόσο ρόλο παίζει σε αυτό (στην θνησιμότητα) ο αριθμός των πραγματοποιούμενων τεστ στον γενικό πληθυσμό. Πολλά τεστ ισοδυναμούν με χαμηλότερο ποσοστό θνησιμότητας, αφού ο ίδιος αριθμός θανάτων αντιστοιχεί σε περισσότερα ανευρεθέντα κρούσματα.
Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα στην Ευρωπαϊκή ήπειρο είναι η Γερμανία. Αυτή τη στιγμή το ποσοστό θνησιμότητας από τον κορονοϊό στην χώρα είναι 2,64%, αρκετά χαμηλότερο από τις περισσότερες χώρες της ηπείρου μας. Πόσα τεστ πραγματοποιεί η Γερμανία; Μέχρι στιγμής πάνω από 1.300.000, ή πάνω από 15.000 ανά εκατομμύριο πληθυσμού, από τα υψηλότερα νούμερα στον κόσμο. Η Γαλλία σε αντιδιαστολή έχει πραγματοποιήσει 330.000 τεστ και η Βρετανία 380.000, άρα υπολείπονται δραματικά στο testing. Αντίστοιχο επιτυχημένο παράδειγμα στην Ασία είναι η Ν.Κορέα.
Ένας άλλος σημαντικός λόγος είναι η ποιότητα στο σύστημα υγείας μιας χώρας. Μιλώντας για την Γερμανία, μιλάμε ίσως για το δεύτερο καλύτερο ΕΣΥ στον κόσμο. Η χώρα είναι η πρώτη σε όλη την Ευρώπη σε αριθμούς κλινών ΜΕΘ (24.000, τις οποίες έχει την δυνατότητα να διπλασιάσει σχεδόν, αν παραστεί ανάγκη). Πολλές ΜΕΘ και ευάριθμο νοσηλευτικό προσωπικό σημαίνει καλύτερα αποτελέσματα στους βαρέως πάσχοντες και άρα μείωση της θνησιμότητας. Σε αντιδιαστολή η Ιταλία έχει μικρότερο από το μισό (αναλογικά με τον πληθυσμό της) αριθμό ΜΕΘ, κάτι που εξηγεί και την υπερφόρτωση του συστήματος υγείας με τα αποτελέσματα που όλοι ξέρουμε (πχ. κομβόι φορτηγών να κουβαλά φέρετρα έξω από τις πόλεις).
Τέλος σημαντικό ρόλο παίζει η οργάνωση στο testing, αλλά και την απομόνωση των κρουσμάτων. Γερμανία (λόγω ευέλικτων και αποτελεσματικών κρατιδίων) και Ν.Κορέα (λόγω εμπειρίας και πρότερης «κουλτούρας επιδημιών») τα καταφέρνουν καλύτερα από άλλους σε αυτόν τον τομέα. Επίσης να μην υποτιμούμε και την παραγωγική ικανότητα των κρατών. Τα παραδείγματα που χρησιμοποιήσαμε έχουν δικές τους βιομηχανίες που παρασκευάζουν μαζικά τεστ ανίχνευσης και μάλιστα εξάγουν κιόλας (πχ η Ν.Κορέα προωθεί εκατομμύρια τεστ στις ΗΠΑ).
Και μια λίστα (ενδεικτική, αν και όχι ιδιαίτερα αξιόπιστη, μιας και προέρχεται από ένα βρετανικό think tank) για τις πιο ασφαλείς χώρες σε σχέση με τον κορονοϊό.
ΕΡΩΤΗΣΗ 43: Τι σημαίνει το R0 που ανέφερε ο καθηγητής κος Τσιόδρας χτες και τι ρόλο παίζει;
ΑΠΑΝΤΗΣΗ 43: Το R0 είναι ένας παράγοντας που μας δείχνει πώς διαμορφώνεται η καμπύλη των κρουσμάτων ή και γενικά μια εκθετική καμπύλη, όπως αυτές που συναντούμε στην επιδημιολογία και για τις οποίες μιλήσαμε ήδη. Μεγαλύτερο R0 σημαίνει οξύτερη καμπύλη, χειρότερη εξέλιξη δηλαδή της νόσου του κορονοϊού, μιας και αυτό εξετάζουμε. Στην πράξη, για να το κάνω ακόμα πιο λιανά, ένα R0 δείχνει την διασπορά του ιού μέσα στον πληθυσμό. Αν για παράδειγμα R0=2 τότε αυτό σημαίνει ότι κάθε κρούσμα μεταφέρει σε άλλους δύο την νόσο και ο καθένας από αυτούς σε άλλους δύο κ.ό.κ (2,4,8,16…). Με R0=3 η διασπορά θα είναι δραματικά μεγαλύτερη (3,9,27,81…), αυτονόητο είναι, ελπίζω.
Τι είναι αυτό που θέλουμε εμείς; Μα να μειωθεί το R0 όσο περισσότερο γίνεται, αν είναι δυνατόν να μηδενιστεί. Ακόμα όμως και αν δεν μηδενιστεί, αν η τιμή του είναι μικρότερη από την μονάδα (R0<1), τότε η καμπύλη αρχίζει να φθίνει, να παίρνει την κατιούσα. Αυτές είναι πχ οι καμπύλες της Ν.Κορέας (όπου το R0 είναι χαμηλό εδώ και καιρό) και της Ελλάδας (για την οποία ο κύριος καθηγητής δήλωσε ότι έπεσε κάτω από το 1– και μάλλον έχει δίκιο αν κρίνω από τους αριθμούς στις ΜΕΘ που μειώνονται, αλλά και από τον ρυθμό των θανάτων):
Όταν λοιπόν μια χώρα κατορθώσει να περιορίσει το R0 και άρα την μεταδοτικότητα κάτω από την μονάδα (κι όσο πιο κάτω τόσο καλύτερα) τότε θα μπορεί να πει ότι ελέγχει την νόσο και μπορεί να ανταποκριθεί στους κινδύνους αύξησης των κρουσμάτων. Στην πράξη αυτό σημαίνει ότι θα μπορεί να σκέφτεται πώς βήμα το βήμα θα άρει τους περιορισμούς που οδήγησαν στον έλεγχο αυτό, αλλά και ότι θα είναι έτοιμη να τους επιβάλει ξανά όταν το R0 θα τείνει να αυξηθεί.
Παίζουμε ακόμα άμυνα, αλλά την παίζουμε καλά για την ώρα. Κι αυτό, όπως θα δούμε σε λίγο, έχει να κάνει με την επόμενη μέρα του κορονοϊού, την αντεπίθεση.
ΕΡΩΤΗΣΗ 44: Πότε επιτέλους θα τελειώσει όλο αυτό το κακό;
ΑΠΑΝΤΗΣΗ 44: Ίσως η πιο συχνή ερώτηση, αυτή που βρίσκεται στα χείλια όλων. Μια κρίσιμη ερώτηση που όμως δεν βρίσκει ακριβή απάντηση, μιας και δεν υπάρχει τέτοια. Υπάρχουν όμως δεδομένα για μια καλή προσέγγιση, κι αυτά θα προσπαθήσω να αναλύσω, στηριζόμενος και σε ένα άρθρο με τίτλο «The hammer and the dance» («Το σφυροκόπημα και ο χορός»), που είχε μεγάλη επιτυχία και έχει μεταφραστεί σε δεκάδες γλώσσες σε όλον τον κόσμο, από τον Tomas Pueyo.
Στο πιο πάνω διάγραμμα φαίνεται καθαρά τι θα γίνει αν δεν κάνουμε τίποτα (μαύρη καμπύλη), αν εφαρμόσουμε ελαφρά περιοριστικά μέτρα (κόκκινη καμπύλη) και πολύ αυστηρά μέτρα περιορισμού (πράσινη καμπύλη), όπως αυτά που εφάρμοσε η χώρα μας και οι περισσότερες χώρες του κόσμου με πρώτη την Κίνα. Δεν χρειάζεται να σχολιάσουμε τα δύο πρώτα, τα είδαμε να συμβαίνουν πολύ κοντά μας και εξακολουθούν να συμβαίνουν. Η χώρα μας ευτυχώς διάλεξε τον σωστό δρόμο, επιδημιολογικά μιλώντας. Έτσι εφαρμόσαμε το «σφυροκόπημα» κλείνοντας σχολεία και πανεπιστήμια, ναούς, μαγαζιά, κέντρα διασκέδασης και εστίασης, καλλιτεχνικές και αθλητικές δραστηριότητες και με τον κόσμο σε περιορισμό στο σπίτι του με μόνες μετακινήσεις τις αναγκαίες. Ήταν πραγματικά σκληρά μέτρα; Κατά την γνώμη μου όχι, σκληρά ήταν της Κίνας που απαγορευόταν πραγματικά να βγεις από το σπίτι και σου κουβαλούσαν εκεί το φαγητό. Αλλά η Ευρώπη δεν είναι Κίνα, το κατανοούμε όλοι αυτό. Ακόμα κι έτσι όμως το πράγμα λειτούργησε και η καμπύλη φθίνει κατά πως φαίνεται. Ας την ξαναδούμε έναν μήνα και κάτι μετά από τα μέτρα:
Υπολογίστε ότι είμαστε στο τμήμα της καμπύλης που μειώνεται, όχι όμως ακόμα στο κομμάτι που έχει φτάσει πολύ χαμηλά και «σέρνεται» κυματιστά σε βάθος χρόνου (αυτό που ονομάζουμε «ο χορός»). Τι σημαίνει κάτι τέτοιο; Ότι
α) έχουμε ακόμα χρόνο μπροστά μας, ίσως 3-4 βδομάδες ώστε να δούμε την χώρα μας να περνάει από το «σφυροκόπημα» στον «χορό» και
β) ότι ακόμα κι όταν φτάσουμε στην φάση αυτή (τέλος Μαΐου ελπίζουμε) δεν θα έχει εξαλειφθεί ο ιός και τα κρούσματα, απλά θα είναι πλήρως ελεγχόμενα στην κοινότητα.
Όμως όλο αυτό είχε κόστος. Το να κλείνεις τα πάντα έχει κόστος, κοινωνικό, οικονομικό, ψυχολογικό. Ασφαλώς, αλλά στην ζυγαριά πρέπει πάντα να βαραίνει η υγεία των ανθρώπων, γιατί εκτός των άλλων έχει κι αυτή κόστος. Τι κερδίσαμε όλο αυτό το διάστημα (και αυτό που ακολουθεί τον επόμενο μήνα); Κερδίσαμε χρόνο! Κι αυτό είναι απίστευτο κέρδος. Γιατί;
-Επειδή οι θεραπείες που έχουμε στα χέρια μας τώρα μοιάζουν πολύ πιο αποτελεσματικές και θα βελτιωθούν κι άλλο όσο προχωράει η έρευνα.
-Γιατί είμαστε έναν μήνα πιο κοντά στο εμβόλιο.
-Γιατί μαθαίνουμε από την εμπειρία και τον άλλων κρατών και την παγκόσμια συσσώρευση των ερευνητικών δεδομένων.
-Γιατί προλάβαμε να οργανώσουμε και να ανασυγκροτήσουμε κατά το δυνατόν ένα διαλυμένο σύστημα υγείας που με τους γιατρούς και τους νοσηλευτές μας να δουλεύουν με αυταπάρνηση αυτή την στιγμή δείχνει να τα καταφέρνει άριστα.
-Γιατί καταφέραμε να καλύψουμε πολλές από τις ελλείψεις υγειονομικών υλικών που δημιουργήθηκαν στην κρίση αυτή.
-Γιατί κατορθώσαμε να μην χάσουμε πολλούς συνανθρώπους μας!
Υπάρχουν και άλλα πολλά που κερδίσαμε σε κοινωνικό επίπεδο και σε εμπειρίες σαν λαός και σαν άνθρωποι, αλλά αυτά θα τα συζητήσουμε όταν έρθει η ώρα. Αυτή είναι η φάση που κινούμαστε προς την έξοδο του τούνελ. Άρα έχουμε αρχίσει να συζητάμε για το πώς θα ξαναβγούμε στο φως. Κι εδώ χρειάζεται η μέγιστη προσοχή. Με ανακούφιση, ομολογώ, ακούω τον κο Τσιόδρα να το λέει και να το ξαναλέει: «μην βιάζεστε, θα βγούμε αργά, με επιστημονικό τρόπο, μετρώντας κάθε βήμα μας». Έτσι ακριβώς πρέπει να γίνει! Κάνουν λάθος τραγικό όσοι νομίζουν ότι θα έρθει σύντομα μια μέρα που θα πατήσουμε έναν διακόπτη και θα ξαναγυρίσουμε στις κανονικές μας ζωές όλοι μαζί σαν να μην συνέβη τίποτε. Αυτό θα γίνει μόνο όταν ο πληθυσμός θα έχει ανοσοποιηθεί, δηλαδή μετά το εμβόλιο, στην καλύτερη περίπτωση του χρόνου τέτοια εποχή. Στο μεταξύ όμως μπορούμε να προσαρμόσουμε τους ρυθμούς της κοινωνίας και της οικονομίας (κάτι που έχει να κάνει και με τις ανθρώπινες ζωές) στα δεδομένα της ασθένειας.
Αυτό θα γίνει στο στάδιο του «χορού»: ο ιός θα σέρνεται αφότου οι άνθρωποι θα ξαναβγούν από τα σπίτια τους, θα επιστρέψουν με προσοχή στις δουλειές τους, σε ό,τι έκαναν και πριν. Κάποιοι θα κολλάνε μοιραία. Αν οι έλεγχοι όμως, όπως διαβεβαιώνει ο ΕΟΔΥ, έχουν γίνει πολύ πιο εκτεταμένοι και η ανίχνευση και ιχνηλάτηση πιθανών κρουσμάτων πιο αποτελεσματική, τότε οι μικρές εστίες θα περιορίζονται εν τη γενέσει τους. Όπου υπάρχουν τοπικές εστίες ή αυξήσεις τους θα μπορούν να λαμβάνονται επιπρόσθετα μέτρα ή και εκ νέου καραντίνες και απαγορεύσεις. Δεν αποκλείεται αν η κυβέρνηση ξαναδεί το R0 (που αναλύσαμε νωρίτερα) να πλησιάζει την τιμή 1, να ξανακλείσει τα πάντα, ενδεχομένως σε νέα έξαρση της νόσου το φθινόπωρο. Άρα θα κρατήσουμε μια περίοδο με μικρές αυξομειώσεις των κρουσμάτων και την κατάσταση υπό έλεγχο, κι ελπίζουμε αυτό να συμβεί και σε όλα τα υπόλοιπα κράτη. Ακόμα πιο πολύτιμος χρόνος θα έχει τότε κερδηθεί και ίσως η θεραπευτική αντιμετώπιση να είναι πια τέτοια που να μην μας κάνει να φοβόμαστε καν.
Είπα πριν ότι η έξοδος από τα σπίτια δεν θα γίνει με έναν διακόπτη. Υπάρχει μια κλιμάκωση και μια αποκλιμάκωση των μέτρων, μια διαδικασία που θα λαμβάνει υπόψιν την πολύπλοκη σχέση κόστους/οφέλους/ανθρώπινων ζωών. Ανάλογα με την χώρα, την στρατηγική, την περιοχή και τις ιδιαιτερότητές της θα προσαρμόζονται και τα μέτρα. Σε μια εμπειρική προσέγγιση, ας δούμε τα (εικαζόμενα) νούμερα στους παρακάτω πίνακες από το προαναφερθέν άρθρο:
Από ένα τέτοιο μπουκέτο μέτρων θα έχει να επιλέξει κάθε κράτος τι είδους περιορισμούς θα συνεχίσει να εφαρμόζει και ποιους θα άρει κάθε φορά. Τι θα σημαίνει κάτι τέτοιο για την χώρα μας στην πράξη; Κατά την ταπεινή μου γνώμη τα εξής πράγματα μεταξύ άλλων:
α)Τα σχολεία δεν νομίζω ότι θα ανοίξουν για φέτος άλλο, ειδικά τα δημοτικά. Εξάλλου δεν χρειάζεται. Η ύλη έχει καλυφθεί κατά 80-90%, και το υπόλοιπο μπορεί να γίνει εξ αποστάσεως με τον έναν ή τον άλλο τρόπο. Τον Αύγουστο η κατάσταση θα επανεκτιμηθεί. Οι πανελλήνιες θα γίνουν κάπου τέλος Ιούνη ή αρχές Ιούλη με αραιωμένους υποψήφιους και πιο πολλά εξεταστικά κέντρα.
β) Τα μαγαζιά σταδιακά θα ανοίξουν, αλλά θα ισχύουν σημαντικοί περιορισμοί, όπως υποχρεωτική τήρηση αποστάσεων, μειωμένος αριθμός πελατών στον χώρο του καταστήματος ή ακόμα και εξυπηρέτηση από θυρίδα όπου αυτό είναι εφικτό. Τα μαγαζιά εστίασης, καφετέριες κτλ, θα αραιώσουν τα τραπέζια τους θέλουν δε θέλουν και θα κάνουν συχνά απολυμάνσεις.
γ) Η κυκλοφορία θα επιτρέπεται μάλλον συγκεκριμένες ώρες και για συγκεκριμένους λόγους. Για ηλικιωμένους και ευπαθείς ομάδες θα υπάρχουν πιθανότατα ειδικά ωράρια σε αγορές, υπηρεσίες, τράπεζες κτλ.
δ) Αραίωση θα υπάρξει και στις παραλίες το καλοκαίρι, πολύ πιθανόν με επίβλεψη της αστυνομίας στις πιο συνωστισμένες. Εικάζω μια μίνιμουμ απόσταση 5 μέτρων στους λουόμενους.
ε) Ο τουρισμός θα δεχτεί (έχει ήδη δεχτεί) τρομερό πλήγμα. Όποιος προσδοκά ότι φέτος θα λιαστούν κάτω από τον φιλόξενο ελληνικό ήλιο Άγγλοι, Γάλλοι, Πορτογάλοι, πλανάται πλάνην οικτρά. Κι αυτό όχι μόνο γιατί δεν ξέρουμε σε τι κατάσταση θα είναι τα άλλα κράτη (αν πχ τον Ιούνιο μαίνεται ακόμα στην Αγγλία η επιδημία εσύ θα κάνεις εισαγωγή κρουσμάτων;), αλλά και γιατί πολλές αεροπορικές εταιρίες και ταξιδιωτικά γραφεία θα έχουν ακυρώσει τις όποιες κρατήσεις τους, μπορεί ακόμα και να μην υπάρχουν λόγω πτώχευσης. Αν ισχύουν μέτρα όπως ο έλεγχος στα αεροδρόμια και η πιθανή απομόνωση, ποιος θα ρισκάρει να κάνει διακοπές σε άλλο κράτος ξέροντας ότι μπορεί και να τις χάσει στην καραντίνα; Επιπλέον δεν ξέρουμε σε τι οικονομική κατάσταση θα έχουν περιέλθει λόγω της κρίσης οι δυνητικοί τουρίστες. Σε αυτά ας προστεθεί και η τεράστια ανασφάλεια που θα επικρατεί και θα έχετε την εικόνα. Αυτό που ίσως να υπάρξει σε κάποιον βαθμό είναι εσωτερικός τουρισμός προς τα νησιά κυρίως, κι αυτός με πολλές προφυλάξεις και αστερίσκους.
στ) Πολλές επιχειρήσεις θα προσαρμοστούν λειτουργώντας εξ αποστάσεως και το ίδιο θα γίνει με αρκετούς υπαλλήλους, ίσως ακόμα και του δημοσίου. Θα αυξηθούν κατά πολύ οι διαδικτυακές αγορές, ήδη έχουν αυξηθεί.
ζ) Αθλήματα, καλλιτεχνικές δραστηριότητες, ομαδικές διασκεδάσεις, τα βλέπω πολύ χλομά. Αν γίνουν θα γίνουν με δρακόντειους περιορισμούς.
η) Θα αυξηθεί πολύ η ανεργία, μιας και θα κλείσουν ξανά επιχειρήσεις, ιδιαίτερα τουριστικές. Θα αυξηθεί η ζήτηση σε άλλες μορφές υπηρεσιών, όπως οι ταχυμεταφορές. Κάποιοι συνάνθρωποί μας θα υποφέρουν περισσότερο κι ελπίζω όλοι μας -και κυρίως το κράτος που έχει την ευθύνη!- να σταθούμε αλληλέγγυοι δίπλα τους.
θ) Θα δοθεί επιτέλους η οδηγία «μάσκες όλοι και παντού», μιας και θα έχει αποκατασταθεί ικανοποιητικό επίπεδο επάρκειας στην αγορά.
ι) Θα αυξηθεί ο αριθμός των τεστ, ακόμα και δειγματοληπτικά. Ελπίζω να έχουμε φτηνά και πολλά, τόσο PCR, όσο και αξιόπιστα τεστ αντισωμάτων μέχρι τότε, ώστε να ξέρουμε και ποιοι έχουν νοσήσει και να μπορούν έτσι να κυκλοφορούν και να δρουν χωρίς κίνδυνο για τους ίδιους και τους άλλους.
ια) Θα προσαρμοστούμε στα νέα δεδομένα και θα κάνουμε, ελπίζω, κτήμα μας την καθημερινή και συχνή ατομική υγιεινή και τα μέτρα προφύλαξης (συχνή χρήση σαπουνιού, απολυμάνσεις αντικειμένων και επιφανειών κτλ).
ιβ) Θα ξεχάσουμε για ένα σημαντικό διάστημα τα ταξίδια στο εξωτερικό για δουλειές ή διακοπές. Επίσης θα ξεχάσουμε στην πορεία και κάποιες καταναλωτικές συνήθειες μιας και ορισμένα υλικά αγαθά θα πάψουν να βρίσκονται ή να εισάγονται σε ικανές ποσότητες, ίσως ακόμα και τρόφιμα. Ευκαιρία βέβαια να καταναλώσουμε τα αντίστοιχα ελληνικά προϊόντα.
ιγ) Θα πληθύνουν και θα ζωηρέψουν οι φωνές/ διεκδικήσεις/κινητοποιήσεις που θα τα βάζουν με τις κακοδαιμονίες της διοίκησης του παρελθόντος και ειδικά αυτές που θα απαιτούν σημαντική ενίσχυση του ΕΣΥ και εξασφάλιση των πολιτών σε μελλοντικές ανάλογες κρίσεις.
ιδ) Και η μεγαλύτερη ελπίδα μου: θα βγούμε πιο έξυπνοι και πιο συνειδητοποιημένοι (είθε και ζωντανοί), μετά από όλη αυτή την χιονοστιβάδα.
Οπλιστείτε με υπομονή, σύνεση, προσαρμοστικότητα και αδελφικότητα και όλα θα πάνε καλύτερα στο άμεσο μέλλον. Για την ώρα βέβαια, μην παίρνετε θάρρος: ΜΕΝΟΥΜΕ ΣΠΙΤΙ (και βάζουμε το μυαλό μας να δουλέψει)!
Θα χαρώ να συζητήσω σκέψεις, προτάσεις, παρατηρήσεις πάνω στον κορονοϊό και τα θέματα που αναπτύσσω στα άρθρα.