Με αφορμή την λαμπαδηφορία που οργάνωσε με μεγάλη συμμετοχή ο Σύλλογος Γυναικών Μεγανησίου, άνοιξε μια κουβέντα μεταξύ φίλων για την προέλευση του «εθίμου». Ένα μικρό ενοχλητικό τσίμπημα που αισθάνθηκα όταν είδα να κραδαίνουν την ελληνική σημαία μπροστά και τις λαμπαδηφορούσες να ακολουθούν, δίχως εκείνη την ώρα να μπορώ να κάνω την νοητική σύνδεση, επιβεβαιώθηκε λίγο αργότερα από αυτή την συζήτηση.

Κανείς από τους παλιότερους δεν θυμόταν κάτι τέτοιο ως λαογραφικό έθιμο του νησιού μας. Κανείς δεν μπορούσε να ανακαλέσει βαθιές πατροπαράδοτες ρίζες, όπως για παράδειγμα στις αρχαίες παγανιστικές ρίζες στου Άη-Γιαννιού τα λάμπαρδα ή στον «Ιούδα». Φυσικά όλοι, κι εγώ μαζί, θυμόμασταν από τα παιδικά μας χρόνια ότι που και που συνέβαινε στο νησί μια τέτοια δραστηριότητα. Θυμάμαι επίσης την παρασκευή με πανιά, πετρέλαιο και μαλιαστούπες των αυτοσχέδιων πυρσών, αλλά δεν μπορώ να ανακαλέσω την περίοδο. Όμως παγιωμένο έθιμο, από πού;

Η φιλοπεριέργειά μου και το «τσίμπημα» που ανέφερα, με οδήγησαν στο να το ψάξω περαιτέρω. Ιδιαίτερα όταν κάποιες γυναίκες ανάμεσα στα 50-60 μου ανέφεραν ότι λαμπαδηφορίες τις έβαζαν να κάνουν οι δάσκαλοι στο σχολείο εκείνης της εποχής. Δυστυχώς η έρευνά μου επιβεβαίωσε αυτό που αμυδρά θυμόμουν. Ότι δηλαδή οι λαμπαδηφορίες έχουν ρίζες πολύ πιο κοντινές από την αρχαιότητα, και συγκεκριμένα στις φασιστικές οργανώσεις νεολαίας, ξεκινώντας από αυτές του Χίτλερ και συνεχίζοντας στην ΕΟΝ του δικτάτορα Μεταξά κι από κει στην Χούντα του Παπαδόπουλου.

Το διαδίκτυο, στο οποίο προσέτρεξα, βρίθει πληροφοριών για το θέμα. Εράνισα μερικά μόνο αποσπάσματα, τα οποία και παρουσιάζω για του λόγου το αληθές, αν και υπάρχουν χιλιάδες άλλα:

– «Ο Χίτλερ στη δεκαετία του ’20 δημιούργησε τον πολιτικό στρατό των «ταγμάτων εφόδου» (SA), των οποίων αρχηγός ήταν ο στρατιωτικός Ερνεστ Ρεμ. Τη δεκαετία του ’30 ο Ρεμ δολοφονήθηκε με εντολή του Χίτλερ, γιατί είχαν ανακύψει πολιτικές διαφωνίες. Το τελευταίο διάστημα βλέπουμε στην Ελλάδα μια προσπάθεια μίμησης των γερμανικών ταγμάτων εφόδου με λαμπαδηφορίες και στρατιωτικούς σχηματισμούς».

(Ελευθεροτυπία)

-«Γύρω τους και ανάμεσά τους περιφέρονταν ένστολοι πολίτες πάσης ηλικίας – την ημέρα σε αέναη παρέλαση ζητωκραυγάζοντας τον Χίτλερ και εαυτούς και τη νύκτα, οι ίδιοι άνθρωποι, με πυρσούς στο χέρι αυτή τη φορά να συγκεντρώνονται έξω από την καγκελαρία για ένα ακόμη «χάιλ Χίτλερ», συνοδευόμενο από ομαδικές εκπυρσοκροτήσεις όπλων».

(Daily Telegraph, 1933)

• «Υπήρχε μία οργάνωση νέων, οι Άλκιμοι, που λειτουργούσε ήδη από το 1932. Ήταν μια οργάνωση, που την είχε δημιουργήσει η Εθνικιστική Ένωση Ελλάς, σαν αντίπαλο δέος για τους νεαρούς  κομμουνιστές στην δεκαετία του 1930. Οι Άλκιμοι, έδρασαν με παραστρατιωτική μορφή, λαμπαδηφορίες, παρελάσεις στην πόλη αλλά και ξυλοφορτώνοντας αρκετούς κομμουνιστές, μέχρι και το 1936. Τότε, διαλύθηκαν από τον Μεταξά, αφού αυτός σχημάτισε την ΕΟΝ, την μοναδική στα χρόνια του,  νόμιμη οργάνωση, για τη Νεολαία».

(Mανώλης Νταλούκας)

Ένα απόσπασμα από τοπική εφημερίδα της εποχής:

-«Στην Κέρκυρα οι μαθητές όλων των σχολείων προσήλθαν το πρωί στη δοξολογία, ενώ «την νύκτα εγένετο λαμπρά παρέλασις προ των Ανακτόρων και δια των κεντρικοτέρων οδών, των στρατιωτικών λαμπαδηφορούντων, των δε μαθητών του Γυμνασίου μετά ανηρτημένων ενετικών φανών τη συνοδεία της μουσικής Ρομποτή έψαλλον το εμπνευσμένο εμβατήριο ‘’Ήπειρος’’»

Κι ακόμα:

«Λίγους μήνες αργότερα, το καθεστώς της 4ης Αυγούστου θα ασχοληθεί ιδιαίτερα με την ανάπτυξη της στρατιωτικής συνείδησης της νεολαίας και θα χρησιμοποιήσει γιορτές και παρελάσεις ως όργανα για την επίτευξη των σκοπών της. Το φασιστικό μοντέλο που θαύμαζε ο δικτάτορας πρόβλεπε κάθετη στρατιωτική οργάνωση της νεολαίας και έδινε ιδιαίτερο βάρος στις «γυμναστικές επιδείξεις», στις «παρατάξεις», στις «παρελάσεις» και στις «λαμπαδηφορίες». Η ελληνική μίμηση δεν έφτασε βέβαια την εφιαλτική επιβλητικότητα των γιορτών που οργάνωνε ο Μουσολίνι ή ο Χίτλερ , αλλά ακολουθούσε πιστά τη συνταγή τους. Στο διάστημα αυτό, η προσοχή δόθηκε κυρίως στην οργάνωση της ΕΟΝ, και δια μέσου αυτής επιβάλλονταν στα σχολεία οι επιδιωκόμενοι καταναγκασμοί».

(athens indymedia)

Η χιτλερική έμπνευση βέβαια αντλήθηκε από τον ηγεμόνα της τότε Πρωσίας Φρειδερίκο, που το χρησιμοποιούσε στα στρατιωτικά τάγματά του, ο στόχος ωστόσο ήταν πάντα ο ίδιος, δηλαδή η γαλούχηση των νέων στην εθνικιστική στρατιωτική τάξη και πειθαρχία.

Επειδή θεωρώ πολύ πιθανόν ότι το παρόν άρθρο μπορεί να εγείρει παρεξηγήσεις, να διευκρινίσω σε αυτό το σημείο ότι σε καμιά περίπτωση δεν υπαινίσσομαι ότι η πρόσφατη λαμπαδηδρομία του συλλόγου μας είχε ανάλογη έμπνευση και στόχο. Προφανώς οι συμμετέχουσες προσπάθησαν να αναβιώσουν αόριστα κάτι από το σχετικά πρόσφατο ιστορικό παρελθόν, δίχως πολιτικές ή άλλες προεκτάσεις. Φαντάζομαι ότι ήθελαν να βάλουν μια χαρούμενη και φαντασμαγορική πινελιά μέσα στο καταχείμωνο και να ζωντανέψουν τα χωριά μας, κάτι που ενδεχομένως πέτυχαν.

Εξάλλου ως έθιμο υπάρχει εδώ και πολλά χρόνια σε νησιά του Αιγαίου, όπως η Νάξος, η Πάρος και η Μύκονος, εκεί όμως έχει αφενός καρναβαλική χροιά, αφετέρου συνδέεται με την Μαντώ Μαυρογένους, αλλά και την μπουρλοτιέρικη παράδοση των επαναστατών των νησιών αυτών.

Να σημειώσω τέλος ότι στην αρχαιότητα συναντάμε λαμπαδηδρομίες (πχ στα Παναθήναια), οι οποίες όμως ήταν άλλο πράγμα, μιας και επρόκειτο για αγώνες σαν την σημερινή σκυταλοδρομία, όπου αντί σκυτάλης χρησιμοποιούνταν ένας πυρσός και ο οποίος δεν έπρεπε να σβήσει κατά την μεταφορά του. Η νικήτρια ομάδα έπαιρνε ως βραβείο αμφορείς γεμάτους αττικό λάδι. Αυτή η αρχαία παράδοση έχει εμπνεύσει και την λαμπαδηδρομία των Ολυμπιακών Αγώνων.

Αυτό το άρθρο, εν κατακλείδι, είναι μια προσπάθεια να εξηγηθεί η πραγματική προέλευση των λαμπαδηφοριών, με αφορμή μια τυχαία συζήτηση και την σύντομη έρευνα που ακολούθησε, και δεν επιθυμεί να θίξει τον σύλλογο ή κανέναν άλλο, ούτε και διάκειται αρνητικά σε τέτοιες εκδηλώσεις, αρκεί αυτές να έχουν έναν άλλο (πχ διονυσιακό) χαρακτήρα και συμβολισμό.

Είναι πάντως αδιαμφισβήτητο γεγονός ότι οι λαμπαδηφορίες δεν αποτελούν σε καμία περίπτωση πατροπαράδοτο μεγανησιώτικο έθιμο, αλλά είναι κατάλοιπο ολοκληρωτικών και πατριδοκάπηλων καθεστώτων.