Και ξαφνικά η Λευκάδα «ανακάλυψε» το αρχαίο της θέατρο. Αρκετοί από τους συμπολίτες μας ζουν (;), για τους δικούς του λόγους ο καθένας, στον πυρετό του θεάτρου της αρχαίας κορινθιακής πόλης «Λευκάς». Πήραν φωτιά τα δίκτυα κοινωνικής δικτύωσης. Δημοσιεύματα επίσης σε πανελλαδικής κυκλοφορίας εφημερίδες (π.χ. δες εδώ), ενώ στη χθεσινή συνεδρίαση του δημοτικού συμβουλίου, όπου έγινε και επίσημα η παρουσίαση των δοκιμαστικών ανασκαφών, κανάλια και κάθε λογής δημοσιογράφοι και δημοσιογραφούντες, που άλλη φορά δεν ξανάδαμε. Μας θυμίζει, για πολλούς λόγους, λιγάκι Αμφίπολη. Χωρίς να θέλουμε σε καμιά περίπτωση να υποβαθμίσουμε το ζήτημα, που το θεωρούμε αρκετά σημαντικό.

Αφορμή γι΄ αυτό στάθηκε η ενημέρωση του δημοτικού συμβουλίου, κατά τη διάρκεια της χθεσινής του συνεδρίας, από την Προϊσταμένη της Εφορείας Αρχαιοτήτων Αιτωλοακαρνίας και Λευκάδας κ. Ολυμπία Βικάτου, παρουσία του πρόεδρου του Σωματείου «ΔΙΑΖΩΜΑ» κ. Σταύρου Μπένου, για τα αποτελέσματα κάποιων δοκιμαστικών τομών στον χώρο του αρχαίου θεάτρου Λευκάδας, στον λόφο του «Κούλμου».

Αλλά…

Σκαρίφημα του E. Krüger για τις ανασκαφές του στο αρχαίο θέατρο το 1901

Όλα αυτά 115 χρόνια μετά την πρώτη ανασκαφή του θεάτρου από τον E. Krüger, βοηθό του μεγάλου αρχαιολόγου Wilhelm Dörpfeld (Δες εδώ [2011]).

Η αναφορά για το αρχαίο θέατρο στο σύγγραμμα «Alt Ithaka» του Νταίρπφελντ

Όλα αυτά 89 χρόνια μετά την κυκλοφορία του συγγράμματος «Alt Ithaka» του Dörpfeld, με τα αποτελέσματα των ερευνών του στο νησί μας, στο οποίο κάνει μία μόνο επιγραμματική μνεία στο γεγονός αυτό. Γράφοντας ότι «θα άξιζε να συνεχιστούν οι ανασκαφές στην Ακρόπολη και στην πόλη, ιδιαίτερα στο αρχαίο θέατρο, που υπόσχονται να δώσουν καλά αποτελέσματα».¹ Ήταν κι ο πρώτος που το χρονολόγησε, ανάγοντάς το στους προρωμαϊκούς χρόνους, δηλαδή στον 5ο – 1ο αι. π.Χ. Στο πλαίσιο της αναζήτησης της Ομηρικής του Ιθάκης τον Dörpfeld απασχόλησε αν είχε υπάρξει στο σημείο αυτό, και πριν την αποίκηση από τους Κορίνθιους, κάποιος προγενέστερος μυκηναϊκός οικισμός. Όταν διαπίστωσε ότι δεν συνέβη ποτέ αυτό δεν αφιέρωσε και περισσότερο χρόνο για περαιτέρω ανασκαφές. Άλλος ήταν ο σκοπός της ζωής του. Αυτός ζούσε, τρέφονταν και πέθανε με το δικό του όνειρο, τη δικιά του Ομηρική Ιθάκη, τη Λευκάδα.

Εφημερίδα «Φρουρός» (Εφημερίς Κοινωνική και Ανεξάρτητος), Αριθ. 104, 13 Απριλίου 1901

Όλα αυτά 115 χρόνια μετά την πρώτη αναφορά για το αρχαίο θέατρο στον τοπικό τύπο. Συγκεκριμένα στην εφημερίδα «Φρουρός» του Ιωάννη Γ. Καρύδη (Αριθμ. φύλλου 104, 13 Απριλίου 1901) που έγραφε: «… Οι Αρχαιολόγοι, κ.κ. Γούκοπ και Κρούγιερ την 9 τρέχοντος, ανεκάλυψαν θέατρον αρχαίο και αρκετά ευρύχωρον. Το θέατρον τούτο είναι καλής Ρωμαϊκής τέχνης, κτισθέν, κατά πάσαν πιθανότητα, ως φρονεί ο κ. Δαίρφελδ και οι λοιποί αρχαιολόγοι, την πρώτην προ Χριστού εκατονταετηρίδα. Άγνωστον είναι, εάν θα παραταθώσιν πέραν της αύριον αι ανασκαφαί, καθόσον σκοπός του κ. Δαίρφελδ είναι το Ανάκτορον του Οδυσσέως, η Αρχαιολογική μας εταιρεία όμως δεν πρέπει να απωλέσει μίαν τόσον καλή ευκαιρίαν, εξ ης ουδόλως απίθανον να προέλθη σπουδαίον τι εις φως».²

Όλα αυτά 7 χρόνια μετά την ανακίνηση για τελευταία φορά του θέματος και την παρουσία για πρώτη φορά (για το θέμα αυτό) στο νησί μας του προέδρου του «Διαζώματος» κ. Μπένου, συνοδευόμενος τότε από την προϊσταμένη της ΛΣΤ΄ Εφορείας Αρχαιοτήτων κ. Γάτση. Ήταν επί θητείας ακόμη, ως νομάρχη, του κ. Κώστα Αραβανή.

Ευελπιστούμε να μην μείνουμε στις δοκιμαστικές τομές των ήδη ανασκαφέντων πριν 115 χρόνια, αλλά να προχωρήσουμε αυτή τη φορά στις πραγματικές ανασκαφές με σκοπό την ανάδειξη του αρχαίου θεάτρου. Κι αυτό δεν έχει κατ΄ ανάγκη να κάνει με τη διεύρυνση του προσφερόμενου τουριστικού προϊόντος -χωρίς αυτό να είναι και μεμπτό- όπως επισήμαιναν κάποιοι εκ των ομιλητών, που πήραν το λόγο μετά την παρουσίαση των αποτελεσμάτων από την κα. Βικάτου και την παρέμβαση του κ. Μπένου.

Στην παρουσίασή της η κ. Βικάτου, αφού έκανε, με την ταυτόχρονη προβολή διαφανειών, μια γενικότερη αναφορά στην ιστορική και αρχαιολογική Αρχαία Λευκάδα, για την οποία αξίζει να αναφερθούμε όμως λεπτομερώς κάποια άλλη φορά, είπε:

«Τα μόνα στοιχεία που ήταν γνωστά ως τώρα για το θέατρο προέρχονταν από τις εργασίες που είχαν γίνει το 1901 από τον Krüger, τον συνεργάτη του Νταίρπφελντ, ο οποίος πραγματοποίησε ανασκαφικές τομές σε τμήματα του τείχους και στο χώρο του θεάτρου. Τα στοιχεία που προέκυψαν από την ανασκαφή εκείνη δεν δημοσιεύτηκαν ποτέ. Μία σύντομη αναφορά για τις εργασίες γίνεται στο βιβλίο «Alt Ithaka» του Νταίρπφελντ¹, στο οποίο δημοσιεύονται τα αποτελέσματα των ερευνών του σε όλο το νησί. Συγκεκριμένα αναφέρει ότι: «Οι ανασκαφές στην Ακρόπολη και σε όλη την πόλη αξίζει να συνεχιστούν και υπόσχονται καλά αποτελέσματα. Ιδιαίτερα ισχύει αυτό για το θέατρο, του οποίου ο αναλημματικός τοίχος (σ.σ. υποστήριγμα), η ορχήστρα και η σκηνή εντοπίστηκαν από τον Krüger και ανήκουν στους προ-ρωμαϊκούς χρόνους (σ.σ. 5ος – 1ος αιώνας π.Χ.)». Η περιγραφή των αποκαλυφθέντων λειψάνων του θεάτρου και η δημοσίευση των σχεδίων που φυλάσσονται στο Γερμανικό Αρχαιολογικό Ινστιτούτο δίνονται από τον Fiedler, έναν άλλο μελετητή, στην αδημοσίευτη μεταπτυχιακή εργασία του για την τοπογραφία της Λευκάδας.³ (σ.σ. Η εργασία του Manuel Fiedler έχει δημοσιευτεί ηλεκτρονικά από το Τμήμα Ιστορίας του Ελεύθερου Πανεπιστημίου του Βερολίνου) [Δες εδώ].

Γνωρίζουμε, λοιπόν, πιο συγκεκριμένα ότι κατά τις εργασίες είχε εντοπιστεί τμήμα της ορχήστρας, ο αποχετευτικός αγωγός μεταξύ της ορχήστρας και του κοίλου (σ.σ. αμφιθεατρικός χώρος που περιέβαλλε τη σκηνή), ο λεγόμενος εύριπος, εδώλια, λίθοι από τα θεμέλια της σκηνής, καθώς επίσης και δύο αναλημματικοί τοίχοι, που είχαν κατασκευαστεί βόρεια της σκηνής, ο ένας κτισμένος κατά το πολυγωνικό σύστημα τοιχοποιίας, ο άλλος κατά το ισοδομικό. Οι τομές ωστόσο εκείνες καταχώθηκαν μετά το πέρας των εργασιών και ως εκ τούτου η ακριβής θέση του θεάτρου δεν ήταν γνωστή. Η επιτόπια έρευνα της τότε αρμόδιας -έως τον Ιανουάριο του 2004- ΙΒ΄ Εφορείας Αρχαιοτήτων οδήγησε στην υπόδειξη της βορειανατολικής και κυρίως του μεσαίου λόφου του Κούλμου ως την πιθανότερη θέση του θεάτρου. Το μεγαλύτερο τμήμα του χώρου καταλαμβάνει ιδιοκτησία μικρών, ενώ τμήμα του κοίλου και της σκηνής βρίσκονται και σε δύο ακόμη παρακείμενες ιδιοκτησίες. Το εν λόγω ακίνητο εκτείνεται αμφιθεατρικά στο μεγαλύτερο τμήμα του και καταλήγει σε ένα επίμηκες επίπεδο τμήμα στα ανατολικά. Εντός του ακινήτου είναι ορατό τμήμα αρχαίου τοίχου στα δυτικά του και οικοδομικό υλικό χρησιμοποιημένο σε σύγχρονους αναλημματικούς τοίχους και στους τοίχους μιας μικρής αγροτικής αποθήκης, νότια της οποίας ήταν ορατά λαξεύματα στο βράχο.

Κατά τις εργασίες που πραγματοποιήσαμε με τη βοήθεια του Δήμου από τις 8 έως τις 18 Δεκεμβρίου του 2015 – ο Δήμος κάλυπτε την αμοιβή των έκτακτων εργατών και του μηχανικού εκσκαφέα, η υπηρεσία μας διέθεσε το μόνιμο προσωπικό της και συνεργείο εργατοτεχνιτών που έχει στο νησί και επίσης να σημειώσω ότι η τοπογράφηση των τομών έγινε εθελοντικά από το γραφείο του μηχανικού κ. Χρήστου Κατηφόρη τον οποίο και θερμώς ευχαριστούμε. Πρέπει να πούμε λοιπόν ότι έγιναν 13 δοκιμαστικές τομές. Ο χώρος του κοίλου απλώνεται στο αμφιθεατρικό τμήμα της ιδιοκτησίας, στο οποίο εντοπίστηκαν τα εδώλια λαξευμένα στο φυσικό βράχο. Σε 6 από τις τομές που έγιναν εντοπίστηκαν εδώλια, άλλα σε καλή κατάσταση και άλλα που δεν διατηρήθηκαν τόσο καλά. Παρόλα αυτά διαπιστώσαμε ότι το βάθος των εδωλίων κυμαίνεται από 70 έως 90 εκατοστά και το ύψος από 22 έως 33. Το κοίλος του θεάτρου συνεχίζει και ψηλότερα, στα νότια σε παρακείμενη ιδιοκτησία που είναι ορατά κατά τόπους τα λαξευμένα εδώλια. Στην κορυφή του θεάτρου και σε πολύ μικρή απόσταση από την απόληψη του κοίλου βρίσκεται ένα κτίριο με ορατές διαστάσεις 5,5 επί 4,5 περίπου μέτρα, για το οποίο προς το παρόν δεν μπορεί να υποστηριχτεί κάτι – δεν έχει ερευνηθεί. Από τις τομές που έγιναν στο επίπεδο πλάτωμα του ακινήτου εντοπίστηκε τμήμα της ορχήστρας. Αυτό είναι ένα εξαιρετικά σημαντικό τμήμα για μας, εφόσον εντοπίστηκε τμήμα τείχους σε κάτοψη τεταρτημορίου. Το τμήμα της ορχήστρας που εντοπίστηκε βρίσκεται στα ανατολικά του χώρου και από τη θέση της ορχήστρας επιβεβαιώνεται ο βόρειος – βορειοανατολικός προσανατολισμός του θεάτρου με θέα προς τη θάλασσα. Σε δύο ακόμη από τις τομές που έγιναν στο επίπεδο πλάτωμα εντοπίστηκε οικοδομικό υλικό για το οποίο επίσης δεν μπορούμε να πούμε κάτι αυτή τη στιγμή, πιθανό να προέρχεται από την επένδυση των εδωλίων.

Τέλος στο δυτικότερο άκρο του επίπεδου πλατώματος όπου ήταν ορατό τμήμα τοίχου διαπιστώθηκε ότι αυτός ο τοίχος έχει μήκος 3 μέτρα και πλάτος 80 εκατοστά, είναι κτισμένος ισοδομικά με επεξεργασμένους ογκόλιθους και είναι ορατές 4 σειρές δόμων ύψους περίπου 1,5 μέτρων. Οι 3 ανώτεροι δόμοι έχουν κατεύθυνση σχεδόν βορρά-νότο, ενώ ο τέταρτος είναι τοποθετημένος με κατεύθυνση ανατολής-δύσης, σχηματίζουν δηλαδή γωνία. Λόγω της θέσης του είναι πολύ πιθανό να πρόκειται για αναλληματικούς τοίχους του κοίλου στα δυτικά και βόρεια και επομένως με σχετική επιφύλαξη μπορούμε να τοποθετήσουμε βόρεια αυτών των τοίχων τη μία πάροδο. Ένας ακόμα ιδιαίτερα επιμελημένης κατασκευής τοίχος είναι ορατός στα βόρεια της ορχήστρας και εκτός της προηγούμενης ιδιοκτησίας κι εδώ πρόκειται για τον αναλληματικό τοίχο της σκηνής του θεάτρου που έχει ορατό μήκος 25 μέτρα και ύψος περίπου 80 εκατοστά. Είχε εντοπιστεί και κατά τις έρευνες του Krüger σε μήκος 30 μέτρων ο τοίχος αυτός, μόνο που τότε δεν είχε κατασκευαστεί πάνω του ο νεώτερος αναλληματικός μαντρότοιχος.

Για τη χρονολόγηση του μνημείου δεν είμαστε ακόμη σε θέση να πούμε κάτι περισσότερο απ΄ αυτά που είχε πει ο Νταίρπφελντ. Κρατάμε δηλαδή το «των προρωμαϊκών χρόνων», διότι δεν είχαμε ευρήματα.

Κλείνοντας θα ήθελα να προσθέσω, ότι έχοντας ως δεδομένο ότι η ορχήστρα βρίσκεται σε αρκετό βάθος από την επιφάνεια του εδάφους είναι πολύ πιθανό τα ειδώλια που βρίσκονται βαθύτερα να σώζονται και σε καλύτερη κατάσταση. Άλλωστε η έρευνα των Γερμανών στις αρχές του 20ου αιώνα είχε φέρει στο φως τμήματα των δύο πρώτων σειρών των εδωλίων κατασκευασμένων από ασβεστόλιθο. Όπως γίνεται αντιληπτό έχουμε ένα μεγάλο διαστάσεων θέατρο, το οποίο να σημειώσουμε ότι είναι το μοναδικό, μέχρι στιγμής, στα Ιόνια Νησιά. Νομίζουμε ότι αξίζει να προσπαθήσουμε όλοι να ανασκαφεί και να αναδειχτεί σε ένα επισκέψιμο χώρο, που γιατί όχι να μπορεί να φιλοξενεί και παραστάσεις δημιουργώντας έναν ακόμη πόλο έλξης στο νησί. Για να μπορέσουν όμως να ευοδωθούν όλα αυτά απαραίτητη είναι η συμβολή όλων και ελπίζουμε προς αυτή την κατεύθυνση από την πλευρά σας. Να ευχηθώ από καρδιάς η σημερινή ομιλία να αποτελέσει αφορμή για την ανασκαφή του μνημείου και την ανάδειξή του στη συνέχεια. Απαραίτητη προϋπόθεση είναι η εξεύρεση οικονομικών πόρων και μέσω μιας προγραμματικής σύμβασης με το Δήμο να συντελεστούν οι απαλλοτριώσεις και να αρχίσει η ανασκαφική έρευνα. Ολοκληρώνοντας θα ήθελα να απευθύνω θερμές ευχαριστίες στο δήμαρχο και στο δημοτικό συμβούλιο Λευκάδας και στους συνεργάτες τους και βεβαίως στον πρόεδρο του «Διαζώματος» τον κ. Σταύρο Μπένο θερμό υποστηρικτή μας και στην Αιτωλοακαρνανία, που έχουμε αρκετά θέατρα, αλλά και στη Λευκάδα. Ευχαριστώ όλους εσάς για την παρουσία σας».
_____________________________
¹ Wilhelm Dörpfeld, Alt Ithaka, Neudruck der Ausgabe 1927, Osnabrück, Otto Zeller, 1965. (Γράφει επακριβώς ο Dörpfeld στη σελίδα 267 και στο κεφάλαιο Β.3.4 (DIE KORINTISCHE STADT LEUKAS UND IHR HAFEN) του Α΄ Τόμου του συγγράμματός του: «Die Ausgrabungen beider Akropolen und auch der ganzen Stadt verdienen fortgesetzt zu werden und vesprechen gute Resultate. Besondres gilt dies vom Theater, von dessen Stützmauern, Orchestra und Skenengebäude E. Krüger Reste aufgedeckt hat, die sicher der vorrömischen Zeit angehören.»)
² Εφημερίδα «Φρουρός» (Εφημερίς Κοινωνική και Ανεξάρτητος), Αριθ. 104, 13 Απριλίου 1901. (Διευθυντής και συντάκτης της εφημερίδας ήταν ο Ιωάννης Γ. Καρύδης. Η εφημερίδα εκδίδονταν στο βιβλιοπωλείο Τσιρίμπαση).
³ Manuel Fiedler, Antike Häuser in Leukas – Wohnhausarchitektur und Fundmaterial aus einer nordwestgriechischen Stadt des 6. bis 1. Jh.v.Chr., Inaugural-Dissertation zur Erlangung des Doktorgrades am Fachbereich Geschichts- und Kulturwissenschaften der Freien Universität Berlin, Berlin, 2013 (Δες εδώ).

Πηγή:Λευκαδίτικα Νέα