Η ΛΕΥΚΑΔΑ
με το βλέμμα των περιηγητών

«Η Λευκάδα, ελαύνει στον χώρο της λογιοσύνης και των γεωγραφικών εκδόσεων, όπως και η υπόλοιπη νησιωτική Ελλάδα, με το “Liber Insularum Archipelagi” ένα πρωτοπόρο χαρτογραφικό χειρόγραφο έργο του Cr. Buοndelmonti, στις αρχές του 15ου αιώνα, που έγινε και πρότυπο για τα μεταγενέστερα νησολόγια, όπως αυτό του Β. Bordone (1547). Ο τελευταίος σημειώνει στους ιδιότυπους χάρτες του πληροφορίες, μεταξύ άλλων, για τους μύθους, το κλίμα και την ιστορία του νησιού.

Προς τα τέλη του 16ου αιώνα η Λευκάδα εμφανίζεται στο πρωτοποριακό για την εποχή του νησολόγιο (1574) του G. Fr. Camocio, το οποίο επηρέασε μεταγενέστερα νησολόγια, όπως αυτό του G. Rosaccio (1598). Όπως όλα τα έργα του είδους, το νησολόγιο του Antonio Millo (1582-91) εμπλουτίζεται από χαρακτικά που είχαν ήδη δημοσιευθεί σε έντυπες εκδόσεις της εποχής. Στους χάρτες των νησολογίων του ο Αντώνιος σημειώνει τα επικίνδυνα σημεία πλεύσης, και χρησιμοποιεί τα τοπωνύμια των πορτολάνων της εποχής.

Η Λευκάδα απεικονίζεται πάντα με τις απέναντι ηπειρωτικές ακτές. Τα χαρακτικά στην έκδοση του H. Beauvau (1615) μιμούνται αντίστοιχα δημοφιλούς έκδοσης που κυκλοφόρησε λίγα χρόνια νωρίτερα.

Στο τέλος του 17ου αιώνα, τα πολύκροτα έργα του V.M. Coronelli, μεταφράστηκαν, αντιγράφηκαν και ενέπνευσαν παρόμοια συγγράμματα. Eιδικά το νησολόγιό του, με την πληθώρα των ιστορικο-γεωγραφικών πλροφοριών αλλά και με την εξαντλητική αναφορά των αρχαίων πηγών σχετικά με το κάθε νησί, στη συγκεκριμένη περίπτωση της Λευκάδας, παρέμεινε βασικός εγκυκλοπαιδικός εμβαπτισμός των Δυτικοευρωπαίων πριν ή και μετά το ταξίδι τους στα ελληνικά νερά. Έτσι στις εκδόσεις του εργαστηρίου της Γεωγραφικής Aκαδημίας των Aργοναυτών στη Bενετία, του V.M. Coronelli, με τις εκατοντάδες χαλκογραφίες που ύμνησαν τις νικηφόρες μάχες των συμπατριωτών του κατά τον Eνετο-οθωμανικό πόλεμο (1684-1687), περιλαμβάνονται φυσικά χάρτης της νήσου (V.M. Coronelli, 1688) και χαλκογραφίες (απόψεις και κατόψεις) του Κάστρου και του σημαντικού πορθμού του Δρεπάνου (V.M. Coronelli, 1687). Τα σχέδια αυτά, που αντιγράφηκαν αυτούσια ή σε παραλλαγές, συνοδεύουν έκτοτε πάμπολλες επανεκδόσεις ή μεταφράσεις των έργων του ή εικονογραφούν ιστορικά συγγράμματα και έντυπες γεωγραφικές εκδόσεις ή ακόμα μεταγενέστερα ταξιδιωτικά χρονικά.

Την ίδια περίοδο στο έργο του J. Sandrart (1686) διακρίνουμε επιρροές από παρεμφερείς χαλκογραφίες, που χρονολογούνται από τα τέλη του 16ου αιώνα ενώ στην έκδοση του J. Sandrart (1687) οι πίνακες απεικονίζουν κάστρα και τοποθεσίες, κυρίως της βενετικής κυριαρχίας. Παρόμοια έργα κυκλοφόρησαν για να εξάρουν τις νικηφόρες νίκες των Ενετών στη σύγκρουση τους με τους Οθωμανούς στη διάρκεια του ΣΤ΄ Βενετο-οθωμανικού πολέμου (1684-1699): όπως στις εκδόσεις του J. Enderlin όπου συναντούμε πίνακες με θέματα που αντιγράφουν δημοφιλείς προγενέστερες εκδόσεις αλλά και έργα που κυκλοφορούν την ίδια περίοδο (1686) και στα τέλη του 17ου αιώνα, οι εκδόσεις του J. Peeters (1686) τονίζουν επίσης τις νίκες των χριστιανικών δυνάμεων της Δύσης στους Βενετο-οθωμανικούς πολέμους. Απεικονίζονται πόλεις, λιμάνια και τοποθεσίες στην Αυστρία, τη νότιοανατολική Ευρώπη, την ανατολική Μεσόγειο και περιοχές της Ασίας ώς τη Σαουδική Αραβία ενώ στην έκδοση του J. Peeters (1690) απεικονίζονται πόλεις, λιμάνια και τοποθεσίες από την Αδριατική θάλασσα έως την Ινδία.

Οι εξαιρετικής χάραξης χάρτες της αρχαίας Ελλάδος του J. Laurenberg (1660) συνοδεύονται από επεξηγηματικά ιστορικο-γεωγραφικά κείμενα, όπου αναγνωρίζουμε την βαθιά λόγια γνώση του δημιουργού.

Στο πλούσιο σε περιεχόμενο λόγιο έργο (1688) του Ol. Dapper (που ξεχώρισε με τα εξαιρετικής τεχνικής χαρακτικά και το οποίο βασίστηκε κυρίως σε πηγές της αρχαίας ελληνικής και λατινικής γραμματείας, πορτολάνους, νησολόγια, σύγχρονές του περιηγητικές μαρτυρίες και έγκυρους χάρτες της εποχής) υπάρχουν κατόψεις του Κάστρου της Αγίας Μαύρας.

Tο ταξιδιωτικό χρονικό του σημαντικού αρχαιογνώστη R. Chandler (1776), που ενδιαφέρεται εξίσου για τις αρχαιότητες, τη γεωγραφία, την ιστορία αλλά και τους σύγχρονους κατοίκους των τόπων που περιηγήθηκε, δημοσιεύεται και χάρτης όλων των νησιών που βρίσκονται κοντά στη Λευκάδα. Παρόμοιο θέμα συναντάμε και στον «Άτλαντα» που συνοδεύει τη μυθιστορηματική ανάπλαση, αλλά και ταξιδιωτική αφήγηση, του J.J. abbé Bartélemy, που ιστορεί με ειδυλλιακό τρόπο ένα πανόραμα του αρχαίου κόσμου. Χάρτες με τα σημαντικά αγκυροβόλια δημοσιεύονται στους λιμενοδείχτες των J.N. Bellin (1771) και J. Roux (1804). Χάρτης με αγκυροβόλια περιλαμβάνονται και στον «Άτλαντα» που συνοδεύει το τρίτομο για τα Επτάνησα έργο του A. Grasset de Saint Sauveur (1800), όπου όμως υπάρχει και απεικόνιση ενδυμασίας των κατοίκων της νήσου. Ο ευσυνείδητος αυτός κρατικός υπάλληλος της Γαλλίας, μέσα από ένα κείμενο ώριμο και διεισδυτικό παραδίδει με ευφυΐα, ακρίβεια και ευαισθησία τη συνολική εικόνα των Eπτανήσων, και της Λευκάδας φυσικά, στα τελευταία χρόνια της Eνετοκρατίας, και κατορθώνει ταυτόχρονα να μεταφέρει όλη τη γοητεία της νησιωτικής ζωής. Αξιoπρόσεκτος είναι ο χάρτης της νήσου στον Άτλαντα που συνοδεύει την έκδοση που επιμελείται ο J.B.G.M Bory de St. Vincent (1823).

Οι πίνακες του J. Cartwright (1821) παραδίδουν πραγματιστικά και τοπιογραφικά θέματα με εξαιρετική τεχνική λεπτότητα, αυθορμητισμό αλλά και ευαισθησία. Χάρτη και αρχαιολογικές τοποθεσίες επίσης βρίσκουμε και στο έργο του υπίατρου W. Goodisson (1822), ο οποίος ερεύνησε και κατέγραψε πλήθος πληροφοριών που αφορούν το νησί. Από το έργο του P.M. Paciaudi (1761) πληροφορούμαστε ότι αρχαιότητες της νήσου πιθανότατα μεταφέρθηκαν στην Ιταλία, μετά τη βενετική εκστρατεία στα τέλη του 17ου αιώνα. Ευκρίνεια και συνέπεια διακρίνουν τα σχέδια του Ιταλού S. Pomardi (1820) ο οποίος συνόδευσε ως ζωγράφος τις αρχαιολογικές περιηγήσεις του Ed. Dodwell και αποτύπωσε πλήθος θέματα κατά παραγγελία.

Σε ένα από τα πιο αξιόλογα έργα του W.M. Leake, (1835, και σε αναστατική έκδοση 1967) τα σχέδια και οι κατόψεις που παραδίδονται μαρτυρούν τη λεπτομερή, συστηματική και συγκροτημένη μελέτη και καταγραφή του χώρου και των μνημείων, μέθοδο που υπηρέτησε με πάθος ο Άγγλος αρχαιόφιλος τοπογράφος.

Σχεδόν όλοι οι περιηγητές, οι οποίοι με θαλάσσια πλεύση αντίκρισαν έστω από μακριά τη Λευκάδα, μνημόνευσαν τον Λευκάτα και τους θρύλους γύρω από αυτόν και φυσικά την αδικοχαμένη εκεί ποιήτρια Σαπφώ. Μερικοί κόσμησαν και το χρονικό τους με την αντίστοιχη άποψη του εντυπωσιακού ακρωτηρίου (T.S. Hughes, 1820 / J.Comte d’Estourmel, 1848 / Ed. Lear, 1863 / Ch. Wordsworth, 1882 / A. Von Schweiger Lerchenfeld, 1887). Σε μια από τις πολλές εκδόσεις πάνω στα ήθη, τα έθιμα, τις ενδυμασίες και τα μνημεία της Ελλάδος (Griechenland, 1825c), η εικονογράφηση δανείζεται πίνακες από δημοφιλή ταξιδιωτικά έργα τα οποία είχαν κυκλοφορήσει τις προηγούμενες δεκαετίες. Έτσι, ο πίνακας «Το Ακρωτήριο Λευκάτας» μιμείται το αντίστοιχο έργο του W. Gell.

Συναντάμε, επίσης στην πολύ πετυχημένη έκδοση του Chr. Wordsworth, (έργο περισσότερο ιστορικο-αφηγηματικό παρά περιηγητικό) απόψεις και αρχαιότητες της Λευκάδας σε νέο εικαστικό ύφος αλλά και άλλες που έχουν αντιγραφεί από προγενέστερες δημοφιλείς εκδόσεις (1882). Μία αντιπροσωπευτική άποψη της πόλης της Λευκάδας κοσμεί και ένα από τα έργα του σημαντικού για τις παρατηρήσεις του, κυρίως αναφορικά με τον ηπειρωτικό ελλαδικό χώρο, F.Ch.H. L. Pouqueville (1835).

Το εντυπωσιακό σκηνικό με τις ακτογραμμές των νησιών κοντά στη Λευκάδα, όπως και το τοπίο με τη συστάδα νήσων στα νοτιοανατολικά της, έχουμε σε χαρακτικό στο έργο του S. Pomardi (1820) και σε φωτογραφία στην έκδοση Ε. Reisinger (1923). Τέλος το Οικόσημο της Κοινοπολιτείας των Ιονίων Νήσων (1817-1864) με τον θυρεό της Μεγάλης Βρετανίας συμπεριλαμβάνεται στο χρονικό του J.H. Allan (1843) από το ταξίδι του στη Μεσόγειο.

Στο Λεύκωμα (1984) μάς παραδίδονται αξιολογότατες και σπάνιες ξυλογραφίες από το πρωτοπόρο εβδομαδιαίο βρετανικό περιοδικό “The Illustrated London News” (1842-1885) και το συγγενές “The Graphic” (1869-1885). Απεικονίζονται τοποθεσίες, πρόσωπα και γεγονότα (πολιτικά, κοινωνικά, πολεμικά) από το 1842 έως το 1885, ανάμεσά τους και θέματα που αφορούν την ενσωμάτωση των Ιονίων Νήσων στο Ελληνικό Κράτος».

Σύνταξη: Ιόλη Βιγγοπούλου

Η κάθε εικόνα συνοδεύεται από:
Τίτλο, πρωτότυπο τίτλο, χρονολογία έκδοσης, έκδοση και σελίδα στην οποία εμπεριέχονταν η πρωτότυπη εικόνα καθώς επίσης και η συλλογή στην οποία ανήκει η εικόνα (πολλές είναι από τις συλλογές περιηγητικών βιβλίων της Γενναδείου Βιβλιοθήκης, του Μουσείου Μπενάκη και του Ιδρύματος Λασκαρίδη). Κάποιες από τις εικόνες τις έχουμε αναρτήσει κατά καιρούς από άλλες πηγές στην παρούσα σελίδα, κάποιες άλλες τις βλέπουμε για πρώτη φορά. Στην πλειοψηφία τους είναι παλιοί χάρτες της Λευκάδας και του Κάστρου της, λιγότερες οι απεικονίσεις με τοπία, όπως π.χ. το ακρωτήριο Λευκάτας, και αρχαία ερείπια.

(Πηγή: www.kolivas.de)