Ο Πίρι Ρέις (Pîrî Reis, Ahmet Muhiddin Piri, Ahmet ibn-i el-Haç Mehmet El Karamani. περ. 1470-1554) ήταν διάσημος Οθωμανός ναυτικός, ναύαρχος και συγγραφέας μιας λεπτομερειακής μελέτης για τη Μεσόγειο με τίτλο Κιτάμπ Μπαχρίγιε^[1].

Χριστιανικής και πιθανόν Ελληνικής καταγωγής^[2], ο Ρέις γεννήθηκε στην Καλλίπολη, μια ναυτική βάση στη Θάλασσα του Μαρμαρά. Ήταν ανιψιός του Κεμάλ Ρέις, ενός πειρατή που έγινε διάσημος για τις μαχητικές του ικανότητες σε ναυμαχίες. Ο Πίρι Ρέις σαλπάρισε με το θείο του και έμαθε δίπλα του την πειρατική τέχνη από το 1487 ως το 1493. Ο βασικός τους στόχος στη Μεσόγειο, όπου έγινε και θρυλικό το όνομά τους, ήταν κάτι ανάμεσα στην πειρατεία και την υπεράσπιση των οθωμανικών συμφερόντων στις θάλασσες. Άλλωστε κάτι τέτοιο αποτελούσε κοινή πρακτική τόσο για τους Άγγλους όσο και για τους Γάλλους και Ισπανούς θαλασσοκράτορες της εποχής.

Το 1495 ο Κεμάλ Ρέις έλαβε επίσημο φιρμάνι από τον σουλτάνο Βαγιαζίτ Β΄ (1481-1512), να συνδεθεί με την τουρκική πολεμική αρμάδα με το βαθμό του ναυάρχου. Πήρε μαζί του και τον ανιψιό του, ο οποίος επίσης εντάχθηκε με τον ίδιο βαθμό. Με αυτόν τον τρόπο οι δυο κουρσάροι έγιναν ναύαρχοι. Η συμμετοχή τους στις μάχες ενάντια στη βενετσιάνικη αρμάδα ήταν εντυπωσιακή (1500-1502). Τα μεγάλα πλεονεκτήματα που αποκόμισε η Οθωμανική αυτοκρατορία από τη Συνθήκη της Βενετίας, οφείλονται κυρίως στη γενναιότητα των δύο ναυτικών.

Μετά το θάνατο του θείου του σε μια ναυμαχία το 1502, ο Πίρι Ρέις ξεκίνησε μια νέα καριέρα ως χαρτογράφος. Λάτρης της τελειότητας ο Πίρι Ρέις δεν μπορούσε να ανεχθεί λάθη στη σχεδίασή του. Στον περίφημο πορτολάνο που σχεδίασε το 1513^[3] χρησιμοποίησε ως πηγές διάφορους παλαιότερους χάρτες οι οποίοι, σύμφωνα με τον ίδιο, προέρχονται από τον Χριστόφορο Κολόμβο και άλλους, που χρονολογούνται στην εποχή του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Οι χάρτες που του αποδίδονται είναι διάσημοι για την ακρίβεια της προβολής τους.

Loupis D. K., «Piri Reis’s Book on Navigation (Kitab-i Bahriye) as a Geography Handbook: Ottoman Efforts to produce an Atlas during the Reign of Sultan Mehmed IV (1648-1687)», στο The Portolan (Washington Map Society) – 52, 2001/2
_______________
^[1] Θα πρέπει να ληφθεί υπ’ όψη ότι το Bahriye έχει δύο διαφορετικές ημερομηνίες έκδοσης: 1520 (αραβ. 927) 1525 (αραβ. 932). Η πρώτη έκδοση έγινε διάσημη στους ναυτικούς της τότε εποχής και αντιγράφηκε για να χρησιμοποιείται από το στόλο. Βλ. επίσης Loupis D. K., «Piri Reis’s Book on Navigation (Kitab-i Bahriye) as a Geography Handbook: Ottoman Efforts to produce an Atlas during the Reign of Sultan Mehmed IV (1648-1687)», στο The Portolan (Washington Map Society) – 52, 2001/2, σελ. 37-60.
^[2] Βλ. «Feudal society and its culture», Viktor Rutenburgref, Progress Publishers, 1988, σελ. 305.
^[3] Στο βορειοδυτικό τμήμα της Νότιας Αμερικής γραμμένα στο χάρτη υπάρχουν τα παρακάτω λόγια: «Ο ταπεινός Πίρι, γιος του Χακ Χεμέντ, γνωστός ως ανιψιός του Κεντάλ Ρέις (Kendal Reis), συνέθεσε αυτόν τον χάρτη στην Καλλίπολη, στον ιερό μήνα του Μιναρέτ 919 (1513). Είθε ο Θεός να ευλογήσει και τους δύο».

Ο χάρτης του Πίρι Ρέις όπως είναι γνωστός, έχει ορθογώνιο σχήμα με διαστάσεις περίπου 60×86 cm και περιλαμβάνει την Πορτογαλία, την Ισπανία, τη δυτική Αφρική, τον κεντρικό και νότιο Ατλαντικό, την Καραϊβική, το ανατολικό μισό της νότιας Αμερικής και στο κατώτατο τμήμα του τα χρακτηριστικά της Ανταρκτικής, απαλλαγμένης όμως από τα στρώματα πάγου που την καλύπτουν. Τον ανακάλυψε τυχαία τον Νοέμβριο του 1929 ο Καλίλ Εντέμ, ο διευθυντής του Εθνικού Μουσείου της Τουρκίας, αρχειοθετώντας κάποια έγγραφα. Η έρευνα έδειξε πως ήταν ένα αυθεντικό έγγραφο που σχεδιάστηκε το 1513 πάνω σε δέρμα γαζέλας από τον Πίρι Ρέις, διάσημο ναύαρχο του τουρκικού στόλου κατά τον 16ο αιώνα.

Το Σεπτέμβριο του 1931 ο γερμανός ακαδημαϊκός Πάουλ Κάλε ανακοίνωσε την ανακάλυψη σε μια μικρή συγκέντρωση του 18ου Συνεδρίου Ανατολιστών στο Λέιντεν. Το ευρύ κοινό έμαθε για την ύπαρξη του χάρτη στις 27 Φεβρουαρίου του 1932 σε μια έκδοση του Illustrated London News. Αυτό που λείπει από το χάρτη, εξαιτίας μερικής καταστροφής του, είναι το δυτικό μισό της νότιας Αμερικής, αλλά και πιθανώς λόγω χώρου η βόρεια Αμερική και το υπόλοιπο ανατολικό μισό του κόσμου. Ο ίδιος ο Πίρι Ρέις αναφέρει ότι στο χάρτη περιέλαβε τις ινδικές και κινεζικές θάλασσες με γεωμετρική απεικόνιση, οπότε θα πρέπει να υποθέσουμε ότι ένα μεγάλο μέρος του αρχικού έργου έχει χαθεί.

Στις 23 Ιουλίου του 1932 στο ίδιο περιοδικό γράφτηκε ένα μεγαλύτερο άρθρο για το θέμα από τον Ακούρα Γιουσούρ, πρόεδρο της Τουρκικής Εταιρίας για την Ιστορική Έρευνα. Εδώ ο τούρκος επιστήμονας ρίχνει μια ματιά σε αυτά που έγραψε ο Πίρι Ρέις πάνω στο χάρτη και τις πηγές που χρησιμοποίησε. Ο ίδιος ο Πίρι Ρέις εξηγεί σε μια από τις σημειώσεις του στο περιθώριο του χάρτη με ποιο τρόπο τον σχεδίασε. Σε αυτό το τμήμα εξηγείται ο τρόπος με τον οποίο σχεδιάστηκε ο χάρτης:

«Είναι ο μοναδικός χάρτης στο είδος του που υπάρχει πλέον. Εγώ προσωπικά τον σχεδίασα και τον ετοίμασα. Για το σχεδιασμό του χρησιμοποίησα περίπου είκοσι παλιούς χάρτες και οκτώ Τζαφερίγιε (παγκόσμιους χάρτες, που σχεδιάστηκαν από εποχής Μεγάλου Αλεξάνδρου και περιείχαν τον τότε γνωστό κόσμο). Οι χάρτες των Δ. Ινδιών και οι νέοι χάρτες που σχεδιάστηκαν από τέσσερις Πορτογάλους και απεικονίζουν την Ινδική και την Κινεζική Θάλασσα απεικονίζονται εδώ γεωμετρικά. Μελέτησα επίσης το χάρτη που σχεδίασε ο Χριστόφορος Κολόμβος για τη Δύση. Συμπυκνώνοντας όλους αυτούς τους χάρτες σε έναν, ολοκλήρωσα τον παρόντα χάρτη. Ο χάρτης μου είναι τόσο σωστός και αξιόπιστος για τις επτά θάλασσες, όσο οι χάρτες που απεικονίζουν τις θάλασσες των χωρών μας». Ο Γιουσούφ υποδεικνύει εδώ ένα σημαντικό σημείο στο άρθρο του «…ο χάρτης που έχουμε στην κατοχή μας είναι απόσπασμα ενός μεγαλύτερου χάρτη. Αν δεν είχε χαθεί το άλλο κομμάτι, θα είχαμε έναν τουρκικό χάρτη σχεδιασμένο το 1513, που θα έδειχνε τον Παλαιό και τον Νέο Κόσμο μαζί».

Για την ακρίβεια του χάρτη έχουν προταθεί αρκετές θεωρίες, αρκετές από τις οποίες περνούν στο χώρο της επιστημονικής φαντασίας, καθώς προϋποθέτουν εναέρια παρατήρηση. Η ακρίβεια, ωστόσο, του χάρτη προϋποθέτει γνώσεις σφαιρικής τριγωνομετρίας και γνώση της μεθόδου της αζιμουθιακής προβολής των ίσων αποστάσεων. Η παραδοχή του τούρκου ναυάρχου ότι χρησιμοποίησε παλαιότερους χάρτες, οδηγεί στην υπόθεση ότι υπήρχε η δυνατότητα τέτοιου είδους μετρήσεων σε παλαιότερες περιόδους της ιστορίας.

Πηγή: Βικιπαίδεια (Πολλές λεπτομέρειες από τον χάρτη του Πίρι Ρέις μπορείτε να δείτε στην ΕΔΩ ανάρτηση στην τουρκική Βικιπαίδεια)

(Πηγή: www.kolivas.de)

Σημείωση ΜΤ:

Το «Ρέις», έτσι εξαμερικανισμένο όπως έχει φτάσει να επικρατήσει, δεν είναι όνομα (και δη επώνυμο). Την εποχή εκείνη δεν χρησιμοποιούσαν επώνυμα, και ιδίως οι Μουσουλμάνοι προσδιορίζονταν από το όνομά τους, αυτό του πατέρα τους και -αν χρειαζόταν- αυτό του παππού τους.

Το «Ρέις» (Reis- προφέρεται Ρεϊς, με τον τόνο στο γιώτα), ήταν απλά στρατιωτικός τίτλος, κάτι σαν «καπετάνιος», στην ουσία ο κυβερνήτης του καραβιού.

Η απεικόνιση του Μεγανησίου για τον 16ο αιώνα, είναι αρκετά εντυπωσιακή, ομολογουμένως.