Ο Αριστοτέλης Βαλαωρίτης γεννήθηκε στη Λευκάδα το 1824, γιος του επιχειρηματία και γερουσιαστή Ιωάννη Βαλαωρίτη και της Αναστασίας το γένος Τυπάλδου Φορέστη. Έμαθε τα πρώτα γράμματα στο Λύκειο της Λευκάδας (1830-1837), κατόπιν φοίτησε στην Ιόνιο Ακαδημία στην Κέρκυρα (1838-1841) και ταξίδεψε στην Ιταλία και την ελεύθερη Ελλάδα (1841-1842).

Ακολούθησαν σπουδές στη Γενεύη (όπου πήρε πτυχίο προλύτη Γραμμάτων και επιστημών από το εκεί κολλέγιο), το Παρίσι (νομικά) και τέλος την Πίζα, όπου ανακηρύχτηκε διδάκτωρ νομικής στο εκεί πανεπιστήμιο. Μεσολάβησε (1846) προσβολή του από τυφώδη πυρετό και επιστροφή στη γενέτειρά του. Ακολούθησαν ταξίδια του στην Ιταλία και την Αυστρία, όπου με κίνδυνο της ζωής του πήρε μέρος σε ενέργειες υπέρ της ελληνικής απελευθέρωσης. Παράλληλα μελέτησε γερμανική φιλοσοφία και το 1847 είχε ήδη τυπώσει την πρώτη του ποιητική συλλογή με τίτλο Στιχουργήματα στην Κέρκυρα.

Ακολούθησε μια περίοδος περιπλάνησής του στην Ιταλία, κυρίως στη Βενετία. Εκεί πήρε μέρος σε φοιτητικές κινητοποιήσεις και γνώρισε την κόρη του Αιμιλίου Τυπάλδου Ελοϊσία, την οποία παντρεύτηκε το 1852. Από το γάμο του απέκτησε τρεις κόρες (τη Μαρία, που πέθανε το 1855 σε βρεφική ηλικία, μια δεύτερη, επίσης Μαρία, που πέθανε το 1866 και τη Ναθαλία, που πέθανε το 1875 στη Βενετία) και δύο γιους, το Νάνο και τον Αιμίλιο.

Μετά το γάμο του ταξίδεψε στην Ευρώπη για ένα χρόνο και όταν επέστρεψε στη Λευκάδα ενίσχυσε το επαναστατικό κίνημα της Ηπείρου με άντρες και χρήματα, με αποτέλεσμα να προκαλέσει τη δυσαρέσκεια του τότε άγγλου αρμοστή και να αναγκαστεί να φύγει για την Ιταλία ξανά. Το 1856 πέθανε ο πατέρας του και η μητέρα του. Το 1857 δημοσίευσε τη δεύτερη ποιητική συλλογή του με τίτλο Μνημόσυνα, που τιμήθηκε από τον Όθωνα με τον Χρυσό Σταυρό του Σωτήρος. Την ίδια χρονιά απέκτησε το δεύτερο γιο του, τον Αιμίλιο και εξελέγη βουλευτής Λευκάδας στην Ιόνιο Βουλή, θέση την οποία κράτησε από το 1857 ως το 1864.

Το 1864 επισκέφτηκε την Αθήνα μαζί με τον πρόεδρο της Ιονίου Βουλής και άλλους επιφανείς πολιτικούς και συνέταξε το σχέδιο για το ψήφισμα της Ένωσης. Η εμφάνισή του στην Εθνοσυνέλευση στέφτηκε από μεγάλη επιτυχία. Εκλέχτηκε δυο φορές βουλευτής στην κυβέρνηση Κουμουνδούρου (1865 και 1868), αρνήθηκε όμως να αναλάβει υπουργικά καθήκοντα.

Μετά τις εκλογές του 1868, απογοητευμένος από την πολιτική αποσύρθηκε και απομονώθηκε στη Μαδουρή, ένα μικρό νησί κοντά στη Λευκάδα. Εκεί συνέθεσε το ποίημα Διάκος και τον Αστραπόγιαννο, έργα που τύπωσε μαζί το 1867. Κατόπιν πρόσκλησης του πρύτανη του Πανεπιστημίου Αθηνών το 1871 έγραψε και απήγγειλε με μεγάλη επιτυχία ένα ποίημα για τον Πατριάρχη στην αποκάλυψη του ανδριάντα του.

Πέθανε το 1879. Λίγο πριν το θάνατό του έγραψε τα τρία πρώτα άσματα του Φωτεινού, έργου που έμεινε ημιτελές λόγω του θανάτου του. Ο Φωτεινός εντάχθηκε στο δεύτερο συγκεντρωτικό τόμο των έργων του που εκδόθηκαν μετά το θάνατό του, το 1891. Έγραψε επίσης λίγες μεταφράσεις (Η Λίμνη του Λαμαρτίνου, Το τριακοστό τρίτο άσμα της Κόλασης του Δάντη κ.α.) και δημοσίευσε άρθρα πολιτικού και ιστορικού προβληματισμού.

Στο έργο του Βαλαωρίτη συναντιέται η γλωσσική τεχνοτροπία της Επτανησιακής Σχολής με εκείνη της Αθηναϊκής. Τα ποιητικά του έργα είναι γραμμένα σε απλή γλώσσα ενώ τα πεζά του στην καθαρεύουσα. Ο επικός χαρακτήρας των έργων του, καθώς επίσης οι αγώνες του για την Πατρίδα, του χάρισαν τον τιμητικό τίτλο του εθνικού ποιητή, ενόσω ακόμη ήταν εν ζωή.

Η κριτική διχάστηκε στην περίπτωση του Βαλαωρίτη και ποικίλει από την πλήρη αποδοχή (Παλαμάς, Ροΐδης, Σικελιανός) ως την πλήρη άρνηση (Πολυλάς, Πανάς, Βερναρδάκης).

Ενδεικτική Βιβλιογραφία

• Αλισανδράτος Γ.Γ., Το ποίημα του Βαλαωρίτη για τον Πατριάρχη Γρηγόριο τον Ε΄ και οι τρεις επικριτές του. Αθήνα, 1979. Ανάτυπο από τη Νέα Εστία.
• Αποστολάκης Γ., Αρ. Βαλαωρίτης. Αθήνα, 1936.
• Βελλιανίτης Θ., «Βαλαωρίτης Αριστοτέλης», Μεγάλη Εληνική Εκυκλοπαίδεια. Αθήνα, Πυρσός, 1928.
• Γεωργαντά Αθηνά – Σαββίδης Γ.Π., «Αθησαύριστα κείμενα του Βαλαωρίτη ΙΙ (και άγνωστες πληροφορίες για τη ζωή και το έργο του)», Παλίμψηστον (Ηρακλείου), 12/1986, σ.35-53.
• Γρηγόρης Γεράσιμος (σύνθεση – επιμέλεια), Αριστοτέλης Βαλαωρίτης· Ο αρματολός της Λύρας 1824-1879· Βίος, Έργα, Ανθολογία, Κριτική, Εικόνες, Βιβλιογραφία. Αθήνα, Εταιρεία Λευκαδικών Μελετών, 1975.
• Ζαλοκώστας Γ., «Ολίγαι παρατηρήσεις περί της ποιήσεως των Επτανησίων και μάλιστα περί των ποιημάτων του Ιουλίου Τυπάλδου και Αριστοτέλους Βαλαωρίτου», Πανδώρα Θ΄, 1η/7/1858, αρ.199, σ.171-173.
• Ζώρας Γ.Γ., «Τρία άγνωστα ποιητικά σχεδιάσματα του Αριστοτέλη Βαλαωρίτη», Φιλολογικά μελετήματα, σ.125-131. Αθήνα, Δόμος, 1993.
• Ζερβός Ιω., πρόλογος στο Έργα Αριστοτέλη Βαλαωρίτη. Αθήνα, 1916.
• Καραντώνης Αντρέας, «Αριστοτέλης Βαλαωρίτης», Από τον Σολωμό ως τον Μυριβήλη (λογοτεχνικά μελετήματα), σ.63-88. Αθήνα, Εστία, χ.χ.
• Λάμπρος Σπ., «Βαλαωρίτης», Λόγοι και άρθρα 1878-1902. Αθήνα, τυπ.Π.Δ. Σακελλαρίου, 1902.
• Λυκούργου Νίκη, «Βαλαωρίτης Αριστοτέλης», Παγκόσμιο Βιογραφικό Λεξικό. Αθήνα, Εκδοτική Αθηνών, 1984.
• Μαναράκη Α., Ο ανδριάς του αοιδήμου Γρηγορίου. Αθήνα, 1879.
• Μαυροειδή – Παπαδάκη Σοφία, «Βαλαωρίτης Αριστοτέλης», Μεγάλη Εγκυκλοπαίδεια της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας. Αθήνα, Χάρη Πάτση, χ.χ.
• Μελάς Σπύρος, «Αριστοτέλης Βαλαωρίτης», Νεοελληνική Λογοτεχνία, σ.200-208. Αθήνα, Φέξης, 1962.
• Ξενόπουλος Γρ., «Αριστοτέλη Βαλαωρίτης», Σήμερα, 1960, σ.12-17.
• Παλαμάς Κ., Αριστοτέλης Βαλαωρίτης, 1824-1924. Αθήνα, 1924.
• Παλαμάς Κωστής, Αριστοτέλης Βαλαωρίτης• (1824-1924) Άρθρα – Γράμματα – Ομιλίες. Αθήνα, Ελευθερουδάκης, 1924.
• Παράσχος Κλέων (επιμ.), Αριστοτέλης Βαλαωρίτης. Αθήνα, Αετός, 1954 (στη σειρά Βασική Βιβλιοθήκη, αρ. 16)
• Παράσχος Κλ., «Το πατριωτικό ιδανικό του Αριστοτέλη Βαλαωρίτη», Μορφές και ιδέες, σ.97-112. Αθήνα, 1938.
• Πατσέλης Νικόλαος Β., Ο Βαλαωρίτης και η Ήπειρος• [Μελέτη ιστορική και πολιτική]. Πρόλογος Δημ. Τ. Νότη Μπότσαρη (πρώην Υπουργού). Αθήνα, Βασιλείου, 1937.
• Ραγκαβής Α.Ρ., Περίληψις της ιστορίας της νεοελληνικής φιλολογίας. Αθήνα.
• Ροΐδης Εμμανουήλ, «Αριστοτέλης Βαλαωρίτης», Τα Άπαντα του Εμμ. Ροΐδου Α’• Επιμέλεια Ε.Π. Φωτιάδου, σ.553-565. Αθήνα, Βίβλος, 1955.
• Ρουμάνης Γ., Αριστοτέλης Βαλαωρίτης· Ο ποιητής και ο πολιτικός. 1959.
• Σαββίδης Γ.Π., Ο Φωτεινός για μας, σήμερα· Εισαγωγή στον «Φωτεινό» του Βαλαωρίτη. Αθήνα, 1970.
• Σικελιανός Άγγελος, «Αριστοτέλης Βαλαωρίτης», Νέα Εστία, ετ. ΙΗ’, 15/8-1η/9/1944, σ.726-734.
• Σταματέλος Ι., Βιογραφία του εθνικού ποιητού Αρ. Βαλαωρίτου. Ζάκυνθος, 1879.
• Τυπάλδος Γ., «Περί των ποιημάτων του κ. Βαλαωρίτου», Πανδώρα Θ΄, 1η/8/1859, σ.241-242.
• Χιλιαδάκης Στ., Αρ.Βαλαωρίτης. Αθήνα, 1931.
• D΄ Istria Dora, Αι Ιόνιοι Νήσοι και η εν αυταίς ελληνική ποίησις (μτφ. Μ.Κ. Ράλλη). Αθήνα, 1859.
• Lace L., Valaoriti e Regaldi. Πάρμα, 1861.
• Lamber J., Poetes Graics contemporains. Paris 1881.

Αφιερώματα περιοδικών

• Εστία 8, 2/9/1879, αρ. 192.
• Εστία 9, 1η/6/1880, αρ. 231.
• Εστία 28, 25/6/1889, αρ. 708.
• Νέα Δημιουργία 4, 15/7/1949, αρ. 35.
• Νέα Εστία 106, ετ.ΝΓ΄, Χριστούγεννα 1979, αρ. 1259.
• Τετράδια ευθύνης 10, Κείμενα για τον Αριστοτέλη Βαλαωρίτη· Εκατό χρόνια από το θάνατό του. Αθήνα, 1979 (κείμενα των Τσάτσου Κ., Παναγιωτόπουλου Ι.Μ., Βρεττάκου Νικηφόρου, Μερακλή Μ.Γ., Δαφνή Κώστα, Παπανικολάου Κ.Ν., Ιωάννου Γιώργου, Γρηγόρη Γεράσιμου, Περσιάνη Παναγιώτη Κ., Σακελλαρίου Χ., Νιάρχου Θ., Τσιρόπουλου Κ., Παλαμά Κ., Ροΐδη Εμμ., Σικελιανού Άγγ.).

Εργογραφία

(πρώτες αυτοτελείς εκδόσεις)

Ι. Ποίηση

• Στιχουργήματα. Κέρκυρα, 1846.
• Στιχουργήματα. Αθήνα, τυπ. Χ. Νικολαϊδου Φιλαδελφέως, 1847.
• Μνημόσυνα άσματα. Κέρκυρα, τυπ. Ερμής Αντ. Τερζάκη και Θ. Ρωμαίου, 1857.
• Ευαγγελισμός – Ελληνισμός. Κέρκυρα, τυπ. Ερμής Αντ. Τερζάκη και Θ. Ρωμαίου, 1859.
• Η κυρά Φροσύνη. Κέρκυρα, τυπ. Ερμής Αντ. Τερζάκη, 1859. (μαζί και το Σήμαντρον).
• Αθανάσης Διάκος – Αστραπόγιαννος (έκδοση του Π.Λάμπρου). Αθήνα, τυπ. Χ. Νικολαϊδου Φιλαδελφέως, 1867.

ΙΙ. Λόγοι – Δοκίμια

• Λόγος του Ιππ. Αριστοτέλους Βαλαωρίτου (βουλευτικός λόγος της 12ης/4/1862). Κέρκυρα, τυπ. Ερμής Αντ. Τερζάκη, 1862.
• Αγόρευσις του βουλευτού Λευκάδος… (αγόρευση της 1/13 Οκτωβρίου 1863). Κέρκυρα, τυπ. Ερμής, 1863.
• Ο ανδριάς του αοιδίμου Γρηγορίου του Ε΄, Πατριάρχου Κωνσταντινουπόλεως. Αθήνα, τυπ. Εκατόγχειρ, 1872.

ΙΙΙ. Συγκεντρωτικές – Σύγχρονες εκδόσεις

• Ποιήματα· Επιμ. Ι.Α. Βαλαωρίτου & Π. Λάμπρου Ι΄· Στιχουργήματα, Μνημόσυνα, έτερα ποιήματα. Αθήνα, 1891.
• Ποιήματα· Επιμ. Ι.Α. Βαλαωρίτου & Π. Λάμπρου ΙΙ΄· Κυρά Φροσύνη, Αθανάσιος Διάκος, Φωτεινός. Αθήνα, 1891.
• Έργα· Επιμέλεια Α.Σ.Βυζαντίου. Τεργέστη, 1893.
• Ποιήματα• Μνημόσυνα- Κυρά Φροσύνη- Αθανάσης Διάκος κτλ. Αθήνα, Φέξης, 1903.
• Αριστοτέλους Βαλαωρίτου, Βίος και έργα· Επιμ. Ι.Α. Βαλαωρίτου· τόμοι 1-3. Αθήνα, Βιβλιοθήκη Μαρασλή, 1908.
• Αριστοτέλους Βαλαωρίτου Έργα· Μετά βιογραφικού σημειώματος υπό Ι. Ζερβού. Αθήνα, Φέξης, 1916.
• Αριστοτέλους Βαλαωρίτου Έργα• Τόμος πρώτος• πρόλογος Αρ. Καμπάνη. Αθήνα, Ελευθερουδάκης, 1924.
• Αριστοτέλους Βαλαωρίτου Έργα• Τόμος δεύτερος. Αθήνα, Ελευθερουδάκης, 1925.
• Αριστοτέλους Βαλαωρίτου, Ποιήματα. Αθήνα, Βασιλείου, 1925.
• Αριστοτέλους Βαλαωρίτου, Ποιήματα ανέκδοτα• επιμελεία Βασιλ. Δ. Πατριαρχέα. Αθήνα, Κολλάρος, 1937.
• Ο Αρ.Βαλαωρίτης διά την Αγγλοκρατίαν· Ανέκδοτον ιστορικόν στιχούργημα. Αθήνα, 1955.
• Τα άπαντα του Βαλαωρίτη (πρόλογος Σπ .Μελά, εισ. επιμ. Κλ. Παράσχου) 1-2. Αθήνα, 1955.
• Ο Φωτεινός· επιμ. Γ.Π. Σαββίδης. Αθήνα, 1970.
• Αριστοτέλης Βαλαωρίτης Α΄ · Βίος, Επιστολές και Πολιτικά Κείμενα, Φιλολογική Επιμέλεια Γ.Π.Σαββίδης – Νίκη Λυκούργου. Αθήνα, Ίκαρος, 1981.
• Αριστοτέλης ΒαλαωρίτηςΒ΄· Ποιήματα και Πεζά· Επιλογή και επιμέλεια Γ.Π. Σαββίδης – Ελένη Τσαντσάνογλου. Αθήνα, Ίκαρος, 1981.
• Αρ.Βαλαωρίτη, Έργα• πρόλογος και σημειώματα Κώστα Καιροφύλα • Τόμος πρώτος. Ποιήματα. Αθήνα, Σιδέρης, χ.χ.
• Αρ.Βαλαωρίτη, Έργα• πρόλογος και σημειώματα Κώστα Καιροφύλα • Τόμος δεύτερος. Πεζά. Αθήνα, Σιδέρης, χ.χ.

Πηγή: Εθνικό Κέντρο Βιβλίου (Αρχείο Ελλήνων Λογοτεχνών) via www.kolivas.de