Εμείς, οι Λευκαδίτες… που δεν ζήσαμε τη γνησιότητα της ξωτάρικης ζωής, που δεν παίξαμε κρυφτό στο κότολο της βαβάς, που δεν χαζέψαμε τις μπόκολες της ροδομάγουλης νύφης, που δεν μοχθήσαμε στο μάζεμα της ελιάς, που δεν ανταμώσανε στον τρύγο, που δεν γευτήκαμε τις νιόκοπες κολυμπάδες και το φρεσκοψημένο καρβέλι του χωριάτικου φούρνου, που δεν φέραμε το γέννημα στο μύλο, που δεν ισορροπήσαμε πάνω στην ποδολόγα τον ξέχειλο τέντζερη, που δεν ιστορήσαμε τα όνειρά μας στους αργαλειούς του νησιού…ευγνωμονούμε τον πνευματικό άνθρωπο, ερευνητή, λαογράφο, λογοτέχνη, συγγραφέα, φιλόλογο, δάσκαλο Πανταζή Κοντομίχη, που με περισσή αγάπη και φροντίδα συγκέντρωσε, διέσωσε κι ανέστησε ό,τι περικλείει την ψυχή της ιδιαίτερης πατρίδας του, της Λευκάδας και ορίζει την ταυτότητά της.

Ευγνωμονούμε τον Πανταζή Κοντομίχη για την κληρονομιά που μας άφησε μέσα από τις μεταφράσεις του Ομήρου και του Ησιόδου. Κατέχοντας απόλυτα τη δημοτική μας γλώσσα, όπως την προσέγγισε από τα δημοτικά τραγούδια – όπου εντρύφησε και από την ντοπιολαλιά την οποία άριστα βίωσε, καταδύθηκε βιωματικά στον Ομηρικό κόσμο, αφουγκράστηκε το «ανήρθμον γέλασμα της ομηρικής αλός» και αναδύθηκε στην επιφάνεια τροπαιούχος.

Κατορθώνει να μας δώσει με τρόπο, άρτιο, γλαφυρό και μεθοδικό την ποιητική μετάφραση της Οδύσσειας και της Ιλιάδας σε ιαμβικό δεκαπεντασύλλαβο με τέτοια φρεσκάδα και παλμό που μόνο στο δημοτικό τραγούδι απολαμβάνουμε.

Ο Πανταζής Κοντομίχης στις μεταφράσεις του δεν είναι απλά ένας καλός φιλόλογος που δουλεύει καλά ένα φιλολογικό κείμενο. Είναι ο δημιουργός που αναπλάθει με τον δικό του εξαιρετικό τρόπο το έργο ενός άλλου δημιουργού και μάλιστα μεγάλου: του Ομήρου κι έπειτα του Ησιόδου. Κι αυτό κάνει ακόμα πιο δύσκολη τη δουλειά του και γι’ αυτό ακόμα πιο σημαντική την προσφορά του στα ελληνικά γράμματα.

Η μακρόχρονη, επίμονη και με μεράκι ενασχόληση του συγγραφέα με τον ομηρικό κόσμο, η χρήση του δεκαπεντασύλλαβου και της σωστής νεοελληνικής γλώσσας και μάλιστα με την επιλεκτική χρήση λέξεων της ντοπιολαλιάς, η ακριβής, χωρίς ακροβατισμούς, απόδοση του πνεύματος τόσο του Ομήρου όσο και του Ησιόδου κάνει το μεταφραστικό έργο του Πανταζή Κοντομίχη έναν άθλο. Αλλά, όπως φαίνεται, αυτός ο άνθρωπος μόνον άθλους ήξερε να πετυχαίνει.

Ο Λαογράφος της Λευκάδας

Γράφει το 1962: «Πρέπει να ζήσεις τα πράγματα, να τ’ απολαύσεις σε όλα τους τα στάδια, σε όλες σου τις ηλικίες, να σου μιλήσουν, να τα χαρείς, να τα γευθείς κι ας σε πικράνουν. Πρέπει να περιμένεις, σαν είσαι σκολιταρούδι, την καραμέλλα και το μολύβι σου, απ’ το κρασί που θα πουληθεί στη χώρα, και ν’ αγναντεύεις ώρες ολόκληρες πέρα μακρυά στα μονοπάτια, να υποψιάζεσαι το χλιμίντρισμα του αλόγου σου, με τον στοργικότατο καβαλλάρη του, που φέρνει τα «καλούδια», για να μιλήσει μέσα σου για πάντα το καραβάνι του τραβέντζου. Ετσι μην κατηγορήσεις ποτέ σου εκείνους που αποζητάνε και λυπούνται για συνήθειες που χάθηκαν, που σαρώθηκαν από την πρόοδο και την τεχνική».

Η δεκαετία του 1960 σημαδεύει το νησί με τη μεγάλη έξοδο του πληθυσμού του προς τα μεγάλα ελληνικά αστικά κέντρα και το εξωτερικό. Το αποτέλεσμα, ιδιαίτερα στα χωριά, είναι εικόνα ερήμωσης: «Υστερα από τα δεινά και τους ηρωισμούς της κατοχής ξέσπασε ο Εμφύλιος πόλεμος, που σε συνδυασμό με την οικονομική δυσπραγία του πληθυσμού, ανάγκασε ένα μεγάλο μέρος των κατοίκων να εγκαταλείψει την πατρώα γη και να μεταναστεύσει στην Αθήνα, στην Αυστραλία, στη Γερμανία, ακόμα και στη γειτονική Πρέβεζα, κι όπου αλλού, εις αναζήτησιν καλυτέρας τύχης αλλά και ασφάλειας. Περιουσίες εγκαταλείφθηκαν, σπίτια αράχνιασαν. Το ρεύμα της φυγής υπήρξε μεγάλο και πολλά χωριά έμειναν μόνο με τους γέρους».

Ο Κοντομίχης δεν εισέρχεται στην περιπέτεια της συλλογής και της γραφής με σκοπό να υμνολογήσει τον πολιτισμό του και να δοξάσει τη μοναδικότητα του λευκαδίτικου πολιτισμού σε σχέση με τους άλλους γειτονικούς. Δεν του το επιτρέπει η κοινωνική του συνείδηση. Σκοπός του είναι να σχολιάσει ως εξωτερικός παρατηρητής τα τεκταινόμενα.

Στέκει προβληματισμένος και απογοητευμένος για όσα διαδραματίζονται στις πρώτες μεταπολεμικές δεκαετίες, τότε που ξεθεμελιώνεται ο λαϊκός πολιτισμός ως αποτέλεσμα αυτού που ονομάζεται νόθα αστικοποίηση. Η πολιτιστική στρέβλωση στη σύγχρονη Ελλάδα οφείλεται και στον τρόπο που εγκαταλείφτηκαν ή καταστράφηκαν μορφές ζωής του παρελθόντος. Θελει να σώσει την ψυχή του τόπου του με όποιο τρόπο κι όποιο τίμημα, προτού σαρωθεί από την λαίλαπα της αδιαφορίας, της ευκολίας, της μόδας, του νέου ήθους των νέων καιρών Σχολιάζει ο ίδιος με αφορμή την αναζήτηση ειδών της λαϊκής φορεσιάς: «Διαπίστωνα εγκυρότερα, με πολλή θλίψη, πως αληθινά κειμήλια κεντητικής, υφαντικής και ραπτικής, ολόκληρες φορεσιές, πουλήθηκαν σε πλανόδιους εμπόρους του είδους, ή ανταλλάχθηκαν με φτηνά φανταχτερά είδη της βιομηχανίας υφαντουργίας. Οι κασέλες άδειασαν, ξεπουλήθηκε άνετα ο βαρύς μόχθος ολόκληρων γενεών• μια ιστορία! Χάθηκαν για πάντα ανεπανάληπτες κατασκευές του λαϊκού μας πολιτισμού. Ίσως οι άνθρωποι δεν είχαν επίγνωση της ιστορικής και πολιτισμικής αξίας των πραγμάτων που πουλούσαν…»

Τα βιβλία του δείχνουν ότι ο Πανταζής Κοντομίχης προσέγγισε τον τοπικό λαϊκό πολιτισμό με σεβασμό, στοργή και χωρίς εξιδανικεύσεις και εξάρσεις. Ούτε καν νοσταλγία. Στηριγμένος στη γνώση που πρόσφερε η βιωματική του εμπειρία, η αγάπη του για τον αγροτικό κόσμο, οι φιλολογικές σπουδές του και κυρίως η επιτόπια έρευνα. Συγκέντρωσε και κατέγραψε το σύνολο σχεδόν αυτού του πολιτισμού, ως καθημερινότητα, ως τρόπο ζωής και κοσμοθεωρία.
———————————————————————————————————-
Είχα την τύχη να έχω καθηγητή στο Γυμνάσιο Λευκάδας τον Πανταζή Κοντομίχη. Στο μυαλό μου είναι χαραγμένη ανεξίτηλα η ήρεμη, ήπια, σεπτή μορφή του, και το μειλίχιο του χαρακτήρα του, αποτέλεσμα ποιότητας, σοφίας και στοχασμού, όπως πολύ αργότερα κατάλαβα.

Βιολέττα Σάντα

Χρησιμοποιήθηκαν κείμενα των: Ευάγγελου Γρ. Αυδίκου, Κωνσταντίνας Μπάδα, Τριαντάφυλλου Ε. Σκλαβενίτη, Δημητρίου Χ. Σκλαβενίτη, Αναστασίας Σταματέλου – Γώγου, Δημητρίου Σ. Τσερέ, και Κ. Θ. Φωτεινού.

Το Α’ μέρος του αφιερώματος ΕΔΩ

(Πηγή: www.kolivas.de)