Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη, «Η ΦΟΝΙΣΣΑ»

               Θέατρο του Ιονίου- Πολύτεχνο

Κριτική της παράστασης, από τον Σπύρο Σαββανή, ιατρό-λογοτέχνη

Αν κάποιοι ανήσυχοι φιλόλογοι (ελπίζουμε να υπάρχουν ακόμη), αναζητούν τρόπο επαφής των νέων παιδιών με τους «κλασσικούς» νεοέλληνες συγγραφείς, θα μπορούσαν να τον βρουν, αν σε κάποια από τις επόμενες δύο παραστάσεις, Κυριακή 3/2/13 και Δευτέρα 4/2/13, ώρα 8μμ και 9μμ αντιστοίχως, έβλεπαν τη ΦΟΝΙΣΣΑ του Παπαδιαμάντη στο ΠΟΛΥΤΕΧΝΟ.

Στην παρουσίαση που κατορθώνει να συνταιριάξει τη λιτότητα με τον πλούτο.

Λιτότητα σκηνογραφική και ενδυματολογική, πλούτος σκηνοθετικός (όσο πλούσιος και ο Πέτρος Αυγερινός, που έχει τη σκηνοθετική επιμέλεια). Πλούτος ακόμη εκφραστικός και μουσικός.

Αποτέλεσμα: Μια ώρα και τέταρτο περίπου, ο θεατής-ακροατής κρατιέται καρφωμένος και χωρίς ανάσα στον Παπαδιαμαντικό λόγο, όπως τον εκφέρει η «ιέρεια» κ. Δώρα Παπανικολάου.

Τι είναι η Φραγκογιαννού, η Φόνισσα; Είναι πολλά! Είναι ορατή από πολλές οπτικές γωνιές. Γωνιές κοινωνικές, πολιτικές, πολιτισμικές, ψυχολογικές κ.ά. Γωνιές που τις έχουν αναλύσει αρκετές φορές οι διάφοροι ειδικοί περί τον Κυρ-Αλέξανδρο τον Κοσμοκαλόγερο.

Μέσα σ’ αυτές τις θεωρήσεις, πιστεύω ότι έχει κάποια θέση και η ίχνευση της Φραγκογιαννούς, σαν τυπικού δείγματος της απώλειας του Παραδείσου από τον Άνθρωπο και η είσοδός του στην Κοιλάδα των κλαυθμών, στον κόσμο μας. Τον κόσμο της πτώσεως. Στον κόσμο του πόνου, της λύπης, των στεναγμών. Στον κόσμο της αυτονόμησης και γιαυτό της μοναξιάς του Ανθρώπου. Στον κόσμο της ήττας της σχέσεως και γιαυτό της ενδυνάμωσης του λάθους. Των λανθασμένων αντιλήψεων. Στον κόσμο, που η γέννηση ενός κοριτσιού δε γίνεται δεκτή σαν θείο δώρο (ακόμη και σήμερα συχνά). Σαν πλουτισμός του κόσμου (μικρού ή μεγαλύτερου ή του σύμπαντος κόσμου) με μιαν ακόμη φλογίτσα τρυφερότητας, ιερότητας και συναισθηματικής περιουσίας, που είναι η Γυναίκα. Αλλά τι; Μια διεστραμμένη και διαστρέφουσα αντίληψη, βλέπει τη γέννηση του κοριτσιού σαν βάρος για την οικογένεια και σαν κακή μοίρα για το ίδιο το παιδί. Μια άχρηστη σκοτούρα. Έναν μπελά. Γιαυτό καλύτερα να μην υπάρχει. Και η Φραγκογιαννού τι;

Ο αρχάγγελος με τη ρομφαία. Σταυροφόρος και υπερασπιστής και εκδικητής της απάνθρωπης και αντιθεϊκής αυτής αντιλήψεως. Σε μια μόνιμη, σχεδόν συγκρουσιακή, ψυχολογική κατάσταση. Άθυρμα, ανάμεσα στο αρχέτυπο «Ού φονεύσεις» και στη βαθειά ριζωμένη αντίληψη ότι τα θηλυκά έχουν μόνιμη προίκα τους τη δυστυχία. Τη δική τους και της οικογένειας.

Και το δεύτερο συγκρουσιακό στοιχείο αποδεικνύεται ισχυρότερο, δυστυχώς, του πρώτου. Η αμαρτία.

Η δυστυχία της Φραγκογιαννούς είναι διπλή. Η πρώτη είναι η συμφιλίωσή της με το φόνο. Τον αφανισμό της ζωής. Της ζωής στην αθωότερη (και γιαυτό, θεϊκότερη) εκδοχή της. Τη βρεφική. Η δεύτερη είναι το ενοχικό σύμπλεγμα που την κατέχει. Γιατί δεν έχει αλλοτριωθεί. Γιατί δε σκοτώνει από εγκληματική διαστροφή, γιατί «έτσι της αρέσει». Γιατί πιστεύει τον Ιωάννη Δαμασκηνό, που της θυμίζει σε κάθε νεκρικό ξόδι: «Εικών ειμί της αρρήτου δόξης Σου, ει και στίγματα φέρω πταισμάτων».

Όλα αυτά, αυτή η σύγκρουση, αυτή η παρουσία ενοχής, αυτή η ταλάντωση μεταξύ του κακού, που είναι αναμφίβολα ο φόνος, και του δικού της «καλού», της συμβολής της στη διακοπή μιας άγουρης ζωής, γένους θηλυκού πάντα, συγκεφαλαιώνονται στον τρόπο που τελειώνει και η δική της ζωή, «Μεταξύ θείας και ανθρώπινης δικαιοσύνης», όπως δωρικά προσδιορίζει την κάθαρση της τραγωδίας της ο Παπαδιαμάντης.

Είναι λοιπόν φόνισσα η Φραγκογιαννού;

Πρωτίστως είναι ένα τραγικό πρόσωπο με την αρχαία ελληνική έννοια του τραγικού. Ένα παιχνίδι στα χέρια μιας θανατηφόρου μοίρας, που περιφρονεί τον αναστάσιμο προορισμό του Ανθρώπου. Και η Δώρα Παπανικολάου, με την κρυστάλλινη άρθρωσή της, την μιμική της δεξιοτεχνία και το θεατρικό της παράστημα, το τόνισε αυτό και μας έδωσε να το καταλάβουμε χωρίς επιφυλάξεις. Ευρηματική και σε απόλυτη συστοιχία με το λόγο, η μουσική της Νίκης Κρασάκη, του Γιώργου Στενού-Φραντζιού και του Νικόλα Αναστασίου.

Ελπιδοφόρο, (ναι, ελπιδοφόρο παρά τον ταφικό του χαρακτήρα), το μήνυμα του χορού από τη Θώμη Καρύδη, Χρυσάνθη Παρτσανάκη και Δήμητρα Κοντοέ.

Υποβλητικός και ανάλαφρος συγχρόνως, ο φωτισμός του Ιάσωνα Χάμιλτον-Φάουλ.

Συντονισμένο με την τραγωδία, στην οποία (εκών-άκων) αναμίχθηκε και το πρόσωπο της εξουσίας, με τον Γιώργο Γαργάλα.

     Ο Πέτρος Αυγερινός, η Δώρα Παπανικολάου και η Ναταλία Καποδίστρια, σε μια από τις ωραιότερες στιγμές τους. Μπράβο!

Σπύρος Σαββανής