H μεγανησιώτικη ορχιδέα

 

H μεγανησιώτικη ορχιδέα. Οφρύς του Ρέχινγκερ (Ophrys rechingeri Soó)

Του Απ. Γατή

 

Γενικά

 

Υπάρχουν πάρα πολλά είδη ορχιδέων και ένα από τα πιο ενδιαφέροντα είναι το γένοςOphrys[1]. Όλα τα είδη του γένους προέρχονται από έναν κοινό πρόγονο, που μέσα από μυστήριους εξελικτικούς μηχανισμούς διαχωρίστηκε σε πολλά άλλα. Η εξέλιξή τους είναι ενεργή, αφού συνεχώς προσδιορίζονται νέα είδη και υποείδη.

 

Οι Οphrys ξεχωρίζουν από τις υπόλοιπες ορχιδέες με βάση δύο ιδιαίτερα χαρακτηριστικά γνωρίσματα. Το πρώτο είναι η αναπαραγωγή τους μέσω της σεξουαλικής εξαπάτησης αρσενικών εντόμων («έντομα-επικονιαστές»). Ανέπτυξαν οπτικά [2], απτικά και οσφρητικά ερεθίσματα με τα οποία παρασύρουν τα αρσενικά έντομα σε ψευδοσυνουσία και με τον τρόπο αυτό μεταφέρουν γύρη από το ένα φυτό στο άλλο. Το δεύτερο είναι στη δομή του άνθους, όπου το χείλος (το κατώτερο πέταλο) έχει διαφοροποιηθεί μορφολογικά και αποτελεί την πλατφόρμα επικάθησης του «εντόμου – επικονιαστή». Η κατασκευή του, το σχήμα του, το χρώμα του, το σχέδιο που έχει (θυρεός), αποτελούν σημαντικά κλειδιά ταυτοποίησης του είδους.

 

Οι Οphrys ανθίζουν από τον Ιανουάριο ενώ οι περισσότερες τον Μάρτιο – Απρίλιο και η ανθοφορία κάθε ατόμου διαρκεί 2-3 εβδομάδες το πολύ. Οι περισσότερες έχουν προσαρμοσθεί σε ξερά και άγονα εδάφη, σε περιοχές με μακκία βλάστηση και φρύγανα.

 


[1] Προέρχεται από την αρχαία ελληνική λέξη «ὀφρῦς» λόγω του τριχοειδούς τού χείλους (κατώτερο πέταλο).

[2] Διαμόρφωσαν κατά τέτοιο τρόπο το άνθος τους ώστε να μοιάζει με θηλυκή μέλισσα. Έτσι, προσελκύει τα αρσενικά άτομα του είδους («επικονιαστές») για τη διαδικασία της γονιμοποίησης.

 

Στο Μεγανήσι

Στο Μεγανήσι απαντάται η Ophrys rechingeri (Οφρύς του Ρέχινγκερ)[1]. Η πρώτη καταγραφή του είδους στο νησί γίνεται το 1926[2]. Η επιστημονική του ονομασία είναι Ophrys rechingeri Soó, μια παραλλαγή των Ophrys mammosa x ferrum-equinum[3].

Σύμφωνα με την τότε καταγραφή, το είδος ενδημούσε εκτός από το Μεγανήσι και στις νότιες ακτές της Λευκάδας, την Κεφαλονιά[4], και τα Κύθηρα.

Στη φωτογραφία (από πάνω) απεικονίζεται μεν μία Ophrys rechingeri, με βάση την ταξινόμηση του Renz, όμως οι Soó von Bere, Károly Rezsö αναφέρουν[5] ότι στην Κέρκυρα ενδημεί ένα άλλο παραπλήσιο είδος, το Ophrys ionica που και αυτό αποτελεί μια παραλλαγή των Ophrys mammosa x ferrum equinum.

Ελληνική βιβλιογραφία (ενδεικτικά)

  1. Ζήση Αντωνόπουλου: Ορχιδέες της Ελλάδας – Το γένος ophrys– Mediterraneo editions
  2. Ν. Πέτρου – Μ. Πέτρου – Μ. Γιαννακούλιας: Ορχιδέες της Ελλάδας, Ε.Ε.Π.Φ. – Οκτώ σύννεφα
 
  1. http://orchid.unibas.ch
  2. http://www.greekorchids.gr
  3. http://bibdigital.rjb.csic.es
  4. http://floracytherea.blogspot.com

[3] Soó von Bere, Károly Rezsö: Notizblatt des Botanischen Gartens und Museums zu Berlin-Dahlem 9: 902. 1926 στο Το είδος Ophrys rechingeri απαντάται ευρέως και στην Κρήτη. Βλ. και

http://culturesheet.org/orchidaceae:ophrys:rechingeri), http://www.tropicos.org/Name/50010766, (προσβάσιμες 14-2-2012).

[4] Renz, J.: Zur Kenntnis der griechischen Orchideen (1928: 263). Εικόνα από http://orchid.unibas.ch/phpMyHerbarium/1143/1/Ophrys/_rechingeri/Soo_von_Bere_Karoly_Rezsoe/specimen.php (προσβάσιμη 14-2-2012).

[5] Opphrys mammosa (οφρύς μαστοφόρος): Το όνομά της το οφείλει στα όμορφα εξογκώματα στα πλαϊνά του κάτω χείλους που θυμίζουν έντονα μαστούς και είναι το πιο αναγνωρίσιμο χαρακτηριστικό στοιχείο του είδους.  Ophrys ferrum equinum (πέταλο του αλόγου): Η ονομασία προέρχεται από το σχήμα του θυρεού που συνήθως μοιάζει με πέταλο αλόγου. Ποικιλόμορφο είδος της ανατολικής Μεσογείου. Τη συναντάμε σε όλη την Ελλάδα εκτός από Μακεδονία και Θράκη στο http://www.greekorchids.gr/op_ferrumxmammosa.htm.

[6] Στην Κεφαλονιά δεν απαντάται πλέον αυτό το είδος της ορχιδέας. Υπάρχει, όμως, ένα είδος που απειλείται με εξαφάνιση, το Ophrys cephalonica. Βλ. ΓΙΑ ΤΗ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΕΝΟΣ ΚΑΤΑΛΟΓΟΥ ΤΩΝ ΠΛΕΟΝ ΑΠΕΙΛΟΥΜΕΝΩΝ ΦΥΤΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΩΣ ΕΡΓΑΛΕΙΟ ΓΙΑ ΤΗΝ ΛΗΨΗ ΜΕΤΡΩΝ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ (2010: 22), ΥΛΗ – ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΚΑΙ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ, Αθήνα. (Προσβάσιμο και στο http://www.scribd.com/opengate/d/34635961-%CE%91%CE%A0%CE%95%CE%99%CE%9B%CE%9F%CE%A5%CE%9C%CE%95%CE%9D%CE%91-%CE%A6%CE%A5%CE%A4%CE%91-%CE%95%CE%9B%CE%9B%CE%91%CE%94%CE%91%CE%A3 (14-2-2012).

[7] Βλ. Renz, J., 1926 no. 1143, 1928 no. 300. Αντίστοιχο και στη Ζάκυνθο. Βλ. ιδ. 1927, no. 248. Επίσης υπ. 4.

5. http://xaidari.blogspot.com/2011/05/ophrys.html

6. http://www.maltawildplants.com

7. http://culturesheet.org/orchidaceae:ophrys:rechingeri

8. http://www.tropicos.org