Λευκαδίτης από το Μεγανήσι ο άνθρωπος του Νεάντερταλ

Του ΠΑΝΑΓΙΩΤΗ ΓΕΩΡΓΟΥΔΗ

Στα νησάκια γύρω από το Μεγανήσι της Λευκάδας ζούσε πριν
από εκατό χιλιάδες χρόνια ο άνθρωπος του Νεάντερταλ, αφού βρέθηκαν περίπου
είκοσι χιλιάδες αρχαία κινητά ευρήματα αυτής της περιόδου, έπειτα από διετή
συστηματική αρχαιολογική επιφανειακή έρευνα που ολοκληρώθηκε το περασμένο
καλοκαίρι στην περιοχή.

Οι κοινότητες των κυνηγών – τροφοσυλλεκτών φαίνεται ότι προτιμούσαν τα τοπία
αυτά του Ιονίου Πελάγους, όχι μόνο εξαιτίας της αφθονίας πυριτόλιθου εξαιρετικής
ποιότητας, στον οποίο λάξευαν τα εργαλεία τους, αλλά και γιατί διέθεταν φυσικά
καταφύγια, μικρές και μεγαλύτερες κοιλάδες, υγρότοπους, πηγές νερού και
θηράματα, που όλα μαζί -και τηρουμένων των αναλογιών- θα λέγαμε σήμερα ότι
αποτελούσαν τους πλουτοπαραγωγικούς πόρους της Παλαιολιθικής εποχής. Κρίνοντας
από τους αριθμούς των λίθινων εργαλείων θεωρούμε ότι οι παλαιολιθικές κοινότητες
επέστρεφαν συχνά εδώ, ήταν, με άλλα λόγια, ένας αγαπημένος προορισμός στις
εποχικές μετακινήσεις τους.

Αυτό επισημαίνει η Νένα Γαλανίδου, αναπληρώτρια καθηγήτριας Προϊστορικής
Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Κρήτης, επικεφαλής των ερευνών που έκανε το Τμήμα
της σε συνεργασία με τη ΛΣΤ’ Εφορεία Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων
(ΕΠΚΑ), το συντονισμό της οποίας είχε η έφορος δρ Ολυμπία Βικάτου.

20.000 ευρήματα

«Οι ομάδες εργασίας περπάτησαν, χαρτογράφησαν και περισυνέλεξαν επιφανειακά
αρχαιολογικά ευρήματα. Τα ανέγγιχτα από το χρόνο μνημεία και οι δομές αγροτικής
ζωής -στέρνες, ανεμόμυλοι, αλώνια- αποτυπώθηκαν φωτογραφικά και σχεδιαστικά.
Συνολικά καλύφθηκε έκταση περίπου 8,5 τ.χλμ. και περισυλλέχθηκαν περίπου 20.000
αρχαία φορητά ευρήματα. Σύμφωνα με αυτά, η κατοίκηση του νησιωτικού συμπλέγματος
Μεγανησίου ξεκινά πριν από περίπου 100 χιλιάδες χρόνια από τον άνθρωπο του
Νεάντερταλ, ένα προγονικό του σύγχρονου ανθρώπου είδος, σε μια περίοδο που οι
αρχαιολόγοι αποκαλούν Μέση Παλαιολιθική εποχή», λέει η κ. Γαλανίδου και
προσθέτει:

«Τότε το γεωγραφικό ανάγλυφο, το κλίμα και η βλάστηση ήταν πολύ διαφορετικά
από τα σημερινά. Για να συλλάβουμε τη δυναμική των αλλαγών του προϊστορικού
τοπίου πρέπει να λάβουμε υπόψη τη μικρή απόσταση των νησιών από τις γειτονικές
Λευκάδα και Αιτωλοακαρνανία, καθώς και τα μικρά βάθη της θάλασσας στην περιοχή
αυτή. Οι μεταβολές της στάθμης της θάλασσας κατά τις παγετώδεις και
μεσοπαγετώδεις περιόδους προκαλούσαν αντίστοιχα πότε την ένωση των νησιών με τις
μεγάλες στεριές και πότε την απομόνωσή τους, επιτρέποντας άλλοτε την επικοινωνία
των οργανισμών της χέρσου με τα νησιά και άλλοτε διακόπτοντάς την, δημιουργώντας
συνεχώς νέες συνθήκες».

Για τις επόμενες ιστορικές φάσεις, η καθηγήτρια του Πανεπιστημίου Κρήτης
λέει:

Και Homo sapiens

«Η παρουσία προϊστορικών κοινοτήτων συνεχίζεται και στην επόμενη περίοδο, την
Ανώτερη Παλαιολιθική εποχή, όταν πλέον ο άνθρωπος του Νεάντερταλ έχει
εξαφανιστεί και στην Ευρώπη ζουν μόνο ομάδες ανατομικά και βιολογικά σύγχρονων
ανθρώπων, των Homo sapiens, που εξακολουθούν να μετακινούνται εποχικά, να
κυνηγούν και να συλλέγουν την τροφή τους.

» Με το τέλος της Εποχής των Παγετώνων και το πέρασμα στο Ολόκαινο, από το
10000 π.Χ. περίπου μέχρι τη γεωλογική εποχή που διανύουμε και σήμερα, το κλίμα
γίνεται λιγότερο ψυχρό και ξηρό, λιώνουν οι πάγοι, διοχετεύεται νερό στους
ωκεανούς και ανεβαίνει η στάθμη της θάλασσας, μετατρέποντας τα παράκτια τοπία
του Πλειστοκαίνου σε υποθαλάσσια τοπία.

» Τότε περίπου παίρνει τη σημερινή του μορφή το νησιωτικό σύμπλεγμα. Αυτό που
βλέπουμε σήμερα, πολλά μικρότερα ή μεγαλύτερα νησιά απλωμένα στο γαλάζιο του
Ιονίου, δεν είναι τίποτε άλλο από τα σπαράγματα του Πλειστοκαινικού τοπίου, τα
ψηλότερα σημεία που δεν κάλυψε η θάλασσα στο τελευταίο μεγάλο ανέβασμα της
στάθμης της».

Τα αρχαιολογικά ευρήματα μαρτυρούν την παρουσία των ανθρώπων ήδη από τις
πρώτες χιλιετίες του Ολόκαινου, τη λεγόμενη Μεσολιθική εποχή και με μικρές
ασυνέχειες ενδιάμεσα καλύπτουν αρκετές χιλιετίες, από τη Νεολιθική εποχή μέχρι
τους ύστερους ρωμαϊκούς χρόνους.

Μυκηναϊκά αρχαία

Το Μεγανήσι, όμως, δεν έκρυβε μόνο αρχαιολογικούς θησαυρούς της Εποχής του
Λίθου, αλλά και έναν πλούτο καταλοίπων της Εποχής του Χαλκού, πρώιμης, μέσης και
ύστερης. Η προφορική παράδοση του τόπου που τον θεωρεί κομβικό σημείο του χάρτη
του μυκηναϊκού κόσμου φαίνεται πως επαληθεύεται από τα πολύ σημαντικά ταφικά και
οικιστικά κατάλοιπα που αποτελούν ήδη αντικείμενο συστηματικής μελέτης της ΛΣΤ’
ΕΠΚΑ.

Παράλληλα, με την αμιγώς αρχαιολογική έρευνα, ομάδα γεωλόγων διερεύνησε τη
γεωλογική ιστορία και τη γεωμορφολογία των νησιών. Εμφαση δόθηκε, επίσης, στη
μελέτη της βιοποικιλότητας των νησιών, με καταγραφή της νησιωτικής χλωρίδας και
πανίδας. Καταγράφηκαν μια πληθώρα διαφορετικών βιοτόπων και σημαντικά είδη
ασπονδύλων, ερπετών, πουλιών και χερσαίων, αλλά και θαλάσσιων θηλαστικών, εκ των
οποίων αρκετά χρήζουν προστασίας.

Το Μεγανήσι τα τελευταία δέκα χρόνια παρουσιάζει έντονες κοινωνικές και
οικονομικές αλλαγές που σχετίζονται με τον τρόπο που η τοπική κοινωνία αντλεί
οικονομικούς πόρους με τη δυναμική είσοδό της στη σφαίρα της τουριστικής
οικονομίας. Η ολιστική αυτή προσέγγιση στην ιστορία του Μεγανησίου είναι βέβαιο
πως θα αποτελέσει το εφαλτήριο για νέες και πιο εξειδικευμένες επιστημονικές
πρωτοβουλίες και δράσεις στην περιοχή με γνώμονα την αειφόρο ανάπτυξη και αιχμή
του δόρατος το περιβάλλον και τον πολιτισμό.

(Πηγή: www.enet.gr)