Άρθρο του Αποστόλη Γατή

Η ξακουστή μεγανησιώτικη πέτρα

Σίγουρα η αναζήτηση ιστορικών πληροφοριών για το Μεγανήσι δεν είναι εύκολη. Και αυτό διότι, ανάλογα με τον ιστορικό χρόνο-στόχο, η βιβλιογραφία εκτός του ότι είναι δυσεύρετη εξαντλείται περισσότερο σε αναφορές κυρίως για τα νησιά Κέρκυρα, Ζάκυνθο και Κεφαλονιά και Λευκάδα. Πληροφορίες, περιγραφές κλπ. που προέρχονται από απλούς επισκέπτες των  Επτανήσων, από περιηγητές ή ακόμα και από ανθρώπους (κυρίως Άγγλοι) που έζησαν κάποιο χρονικό διάστημα σε αυτά. Το Μεγανήσι είτε βρίσκεται κάπου «κρυμμένο» στις γραμμές, είτε εντάσσεται στο μικρό νησιωτικό σύμπλεγμα της περιοχής. Πάντα, όμως, κάτι μπορεί να βρει κανείς.

Έτσι, λοιπόν, μετά από μια έρευνα (μου πήρε αρκετό καιρό) βρήκα ένα πολύ μικρό χωρίο που αναφέρεται στο νησί.

Το Μεγανήσι, λοιπόν, εκτός από τις περίφημες λιθογραφικές πλάκες του [1]ήταν ξακουστό και για την πέτρα του. Όπως αναφέρεται χαρακτηριστικά από τον καθηγητή David Thomas Ansted στο βιβλίο του «The Ionian Island in the year 1863» [2], το νησί είναι αξιομνημόνευτο για την πέτρα του η οποία εξάγεται τόσο σε διάφορα νησιά αλλά και στην ηπειρωτική χώρα, πέραν του ότι [η πέτρα του νησιού] χρησιμοποιείται για το κτίσιμο των νεότερων κτιρίων της πόλης της Λευκάδας [3].

[1] Περί των εις Μαγνήσι, παρά τη Λευκάδι, ανακαλυφθεισών εξαιρέτου ποιότητος και διαστάσεων λιθογραφικών πλακών

Ο Κύριος Βουγιούκας διευθυντής του Εθνικού Τυπογραφείου, λιθογραφείου, σφραγιστηρίου κλπ. μεταβάς εσχάτως εις την νήσον Λευκάδα προς επιθεώρησιν των αυτόθι δύω αλυκών, περί ων υπέβαλε διεξοδικήν έκθεσιν εις το υπουργείον των Οικονομικών περί της σημαντικότητος και της κανονικής κατασκευής αυτών καθώς και περί του ετησίως εξ αμφοτέρων των αλυκών παραγομένου άλατος, υπολογιζομένου εις 7 – 8 εκατομμύρια οκάδας, έλαβεν αφορμήν να επισκεφθή ο ίδιος και την παρακειμένην τη Λευκάδι νήσον Μεγανήσι καλουμένην, εφ’ ης ανεκάλυψε κοιτεύματα εκτεταμένα λιθογραφικών πλακών, περί ων υπέβαλεν ωσαύτως έκθεσιν λεπτομερή εις το υπουργείον, και εκομίσατο ενταύθα τας αναγκαίας δια δοκιμασίαν πλάκας, αίτινες χρησιμεύουσιν εις τας διαφόρους εργασίας της λιθογραφικής τέχνης.

Αι εις την Μάκριδα νήσον παρά τη Νάξω, αι της Μεσσηνίας, του Μεσολογγίου και της Μονεμβασίας λιθογραφικαί πλάκες κατ’ ουδέν δύνανται να παραβληθώσι προς τας αξιολόγους ιδιότητας των πλακών του Μεγανησίου, αι οποίαι, ουδεμία υπάρχει αμφιβολία, θέλουσιν αποδειχθή υπό πολλάς απόψεις πολυτιμότεραι και εκείνων της Βαβαρίας, των εξορυσσομένων εκ των άνω διαστρώσεων της Γιουρασικής γεωλογικής διαπλάσεως εις τα πέριξ Solenfen και Pappenheim, και των θεωρουμένων της αρίστης ποιότητος εκ των μέχρι τούδε γνωστών, του Chateauroux της Γαλλίας και αλλαχού, δι’ ον λόγον προτιμώνται εις όλα εν γένει τα λιθογραφικά καταστήματα.

Το πλείστον μέρος της εκτάσεως του Μεγανησίου καλύπτεται εκ στρωμάτων λιθογραφικών πλακών επεκτεινομένων με ομαλωτάτην κλίσιν μέχρι της θαλάσσης. Τα διάφορα στρώματα περιλαμβάνουσι πλάκας πάχους εκ του 0,23 – 0,05 και προχωρούντος βαθμηδόν του βάθους αυξάνουν και αι διαστάσεις των διαστρώσεων μέχρι του 0,20 – 0,50 του μέτρου· έχουσι δ’ επιφάνειαν ομαλωτάτην και ελευθέραν στιγμάτων και ετερογενών ουσιών επέκεινα του ενός προς δύο τετραγωνικών μέτρων.

Ο χρησιμώτατος ούτος εις την λιθογραφικήν τέχνην λίθος του Μεγανησίου είναι λεπτοφυής, ομοφυής, και συμπαγής τιτανόλιθος μελιτόχρους και φαιόχρους· κατ’ εξάιρεσιν δε των άλλων ευρωπαϊκών μερών ευρίσκονται επί της νήσου ταύτης ροδόχροες και μελανόχροες πλάκες αίτινες δια τον τοιούτον χρωματισμόν των θεωρούνται έτι εντελέστεραι και ευχρηστότεραι δια την ιχνογράφησιν ιδίως.

Το ομοφυές της μάζης, η παντελής έλλειψις ετερογενών ουσιών και φλεβών, και η απαιτουμένη δια την χρήσιν των σκληρότης των πλακών αυτών καθιστά αυτάς χρησιμωτάτας. Η κανονική δε διάστρωσις των πλακών και η μέχρι της παραλίας των πολλών της νήσου ταύτης λιμένων επέκτασις αυτών καθιστά την εξόρυξιν και την μεταφοράν των ασυγκρίτω τω λόγω ολιγοδαπανωτέραν παντός άλλου γνωστού μέρους.

Μεταξύ των σχισμάτων πλακών τινων απαντώνται ενίοτε κομψότατα και ωραία μελανά απεικονίσματα φυτολίθων ή δενδριτών καλουμένων, άτινα σχηματίζονται εκ των οξειδίων των μετάλλων του Μαγγανίου και σιδήρου, εισδυόντων ενίοτε κατά τι και επί τα ενδότερα του λίθου εν είδει τοιχοειδών φλεβών.

Τοιαύτα αξιοπερίεργα δείγματα, παραδοθέντα παρά του Κ. Αριστοτέλους Βαλαωρίτου τω Κ. Βουγιούκα, και τινα άλλα υπό τούτου επιτοπίως συλλεχθέντα τεμάχια εστάλησαν εις το ενταύθα φυσιολογικόν μουσείον. Δεν είναι δε απίθανον ενεργουμένης τακτικής εξορύξεως ν’ ανακαλυφθώσι και απολιθώματα ιχθύων και οστρακοδερμάτων, απαραλλάκτως ως εις τα πέριξ του Pappenheim απηντήθησαν επέκεινα των εκατόν ειδών απολιθωμάτων προκατακλυσμαίων όντων.

Εν παρόδω δε μνημονεύομεν ενταύθα, ότι άπαντα σχεδόν τα λιθόκτιστα μέρη των δύο χωρίων του Μεγανησίου και της Λευκάδος εισί κατεσκευασμένα εκ του λιθογραφικού αυτού λίθου, και αξιόλογοι πλάκες χρησιμεύουσι δι’ εξώστας, τραπέζας και άλλας πλακοστρώσεις, και μολαταύτα η τεχνικωτέρα των πλακών τούτων χρήσις και ωφέλεια αγνοείται εντελώς, υπό των εντοπίων, αλλ’ ουδέ είχεν ανακαλυφθή επί της των Άγγλων προστασίας.

Η Κυβέρνησις απεδέξατο μετ’ ευχαριστήσεως και την γενομένην υπό του Κ. Βουγιούκα νέαν ταύτην ορυκτολογικήν ανακάλυψιν και διέταξεν αυτόν να ενασχοληθή μετ’ επιμονής και άνευ βραδύτητος, όπως περαιώση τας εργασίας της δοκιμασίας εν τάχει. Εκ των αποτελεσμάτων ταύτης πεισθείσα περί της χρησιμότητος των πλακών Μεγανησίου θέλει διατάξει την συστηματικήν εξόρυξιν και την εις την αλλοδαπήν κυκλοφορίαν αυτών.

Ίνα κρίνη δε τις περί της ωφελείας των περί ων ο λόγος πλακών αρκεί να γνωρίση ότι πλαξ τις εύχρηστος τριών ποδών μήκους, δύω πλάτους και 1 ½ έως δύω δακτύλων πάχους κοστίζει πλέον των δρ. 100. Σημειωτέον δε, ότι μεγαλητέρων διαστάσεων πλακών το πάχος δεν υπερβαίνει τους 2 ½ δακτύλους, διότι τότε καθίσταται ενεπιτήδειος η χρήσις αυτών εις τα λιθογραφικά καταστήματα.

Δια να δώσωμεν δε σύντομόν τινα νύξιν περί των ιδιοτήτων και της χρήσεως των τοιούτων πλακών δια την λιθογραφίαν, τουτέστι δια την επιχάραξιν, ιχνογράφησιν ή λιθογράφησιν δια χαλυβδίνων εργαλείων και ιδιαιτέρας τινος μελάνης αρκεί να γνωρίζωμεν, ότι η ωραία λιθογραφική αύτη τέχνη στηρίζεται επί της ιδιότητος, την οποίαν κέκτηται ο λιθογραφικός λίθος του ν’ απορροφά υδαρή ρευστά και λιπαράς ουσίας μέχρι τινός βάθους της επιφανείας του, και να ενούνται στενώς μετά τούτων, ιδίως δε με τας τελευταίας, ούσας με ρητινώδη μέρη μεμιγμένας. Επειδή δε, ως γνωστόν, ύδωρ και λιπώδεις ουσίαι δεν ενούνται μεταξύ των, εννοείται οίκοθεν, ότι η επιλιπαρωθείσα θέσις της πλακός δεν δέχεται ποσώς το ύδωρ, καθώς και το βρεγμένον αυτής μέρος το λίπος τουτέστι την μελάνην· επομένως γράφοντες επί της καλώς επιπεδωθείσης και στιλπνωθείσης πλακός δια ρητινώδους τινός λιπαράς ουσίας (χημικής μελάνης), η ουσία αύτη θέλει να προσκολληθή επί του γεγραμμένου μέρους, εφ’ ου και μόνου προσκολλάται ή δια του κυλίνδρου επίχρισις της πλακός δια λιθογραφικής μελάνης, η δε ούτω πως παρασκευασθείσα πλαξ χρησιμεύει ως τύπος επί του οποίου δύνανται να ληφθώσι τόσα αντίτυπα, πανομοιότυπα τω πρωτοτύπω, όσα επιθέσωμεν επί της πλακός και πιέσωμεν δια του πιεστηρίου φύλλα χάρτου.

(Εκ της Ελπίδος).

ΧΡΥΣΑΛΙΣ”, Τομ. 3, Αρ. 58 (1865: 304 – 306)

[2] LONDON: Wm. H. ALLEN & CO., 13, WATERLOO PLACE, S.W. 1863 (197).

[3] «It is remarkable for quarries of excellent stone […].And its building stone is exported to various islands and the mainland, besides being almost exclusively used for the newer buildings in the town of Santa Maura». Σημείωση: Η αναφορά σε «νεώτερα κτίρια» γίνεται προφανώς λόγω των καταστροφικών σεισμών που έπληξαν τη Λευκάδα, με κύριο δε εκείνον του 1825 κατά τον οποίον έχασαν τη ζωή τους 58 άνθρωποι και τραυματίστηκαν 28. Βλ. F. Whittingham [ed. by visct. Kirkwall]: «Four years in the Ionian islands. Their political and social condition», London: Chapman and Hall, 193, Piccadilly, 1864:151, Vol. II.