Της ΚΑΤΙΑΣ ΑΝΤΩΝΙΑΔΗ

Μια φορά κι έναν καιρό -όχι και πάρα πολύ παλιά- κάθε ξημέρωμα ξεχυνόταν στις ελληνικές θάλασσες ένας ολόκληρος στόλος από ξύλινα σκάφη -τρεχαντήρια, λίμπερτι, τράτες, βαρκαλάδες… Παραδοσιακά χειροποίητα πλοιάρια, που σκαρώνονταν από καραβομαραγκούς της Σύρου, του Περάματος, της Σάμου, της Χαλκιδικής.

Σήμερα, η παραδοσιακή τέχνη της ξυλοναυπηγικής αλλά και οι τεχνίτες μάστορες εκλείπουν. Η οικονομική δυστοκία, η απουσία νέων ανθρώπων στο επάγγελμα, η έλλειψη ζήτησης και ο είσοδος των πλαστικών, οικονομικότερων σκαφών, έχουν οδηγήσει τα παραδοσιακά ναυπηγεία στο μαρασμό.

«Κάποτε μετρούσαμε κατά δεκάδες τα καρνάγια. Σήμερα, ένα καρνάγιο, κι αυτό με το ζόρι, είναι που απομένει στην Ιερισσό», λέει με πίκρα ο Παναγιώτης Ιωάννου, ιδιοκτήτης και «μάστορας» παραδοσιακού καρνάγιου στην πόλη της Χαλκιδικής. Τα καρνάγια, όπως λέγονται τα ναυπηγεία στην περιοχή, αποτελούσαν για εκατοντάδες χρόνια το τυπικό της χαρακτηριστικό, μια και η κύρια ασχολία των κατοίκων είχε να κάνει με τη θάλασσα και το ψάρεμα.

Πλέον τα παραδοσιακά ναυπηγεία αποτελούν, ουσιαστικά, ένα παραμελημένο αξιοθέατο, αφού η δουλειά έχει πέσει κατακόρυφα. Οι ευρωπαϊκές επιταγές -για τη μείωση του αλιευτικού στόλου με στόχο την προστασία του οικοσυστήματος, που «επιδότησε» την καταστροφή των μεγάλων ξύλινων σκαφών και, κυρίως, η έλλειψη ρευστού οδήγησαν πολλά παραδοσιακά ναυπηγεία, όπως και χιλιάδες άλλες επιχειρήσεις, στο λουκέτο. «Δύο αιώνων καρνάγιο βρίσκεται σήμερα στα αζήτητα. Εδώ θα μείνουμε, θα μας φάει όλους η μαρμάγκα… Δεν κινείται τίποτα, δεν δίνονται παραγγελίες, δεν υπάρχει δουλειά», λέει ο κ. Ιωάννου. «Απ’ τη μια οι νέοι δεν έρχονται να μάθουν την τέχνη του ναυπηγού, απ’ την άλλη, όμως, δεν υπάρχει ζήτηση και δεν δίνονται και δάνεια ώστε να «ανοίξει» η επιχείρηση. Οπότε… τι να κάνει κι ο νέος; Αν δεν υπάρχει παραγγελία, πώς θα δουλέψει ο ταρσανάς, τι να κάτσει να φτιάξει ο μάστορας;» λέει ένας άλλος τεχνίτης, ζητώντας να μην αναφερθεί το όνομά του: «Αποφεύγω να σηκώνω και το τηλέφωνο. Ζητάνε τον ιδιοκτήτη του ναυπηγείου και απαντώ πως λείπει. Τι να κάνω; Τις περισσότερες φορές είναι από κάποια τράπεζα και εμείς είμαστε οικογενειακώς χρεωμένοι».

Τα παραδοσιακά ναυπηγεία κατασκευάζουν μόνο ξύλινα σκάφη με την τεχνική που πέρασε από πατέρα σε γιο και μετά σε εγγονό. Το ξύλο που χρησιμοποιείται είναι, κατά κανόνα, το πεύκο -που μέσα του έχει ρετσίνι και «κρατάει» καλά στην αλμύρα- και το ιρόκο, από την Αφρική. Ωστόσο, όπως θα πουν όλοι οι μάστορες, «κατ’ απαίτηση του πελάτη δουλεύουμε ό,τι ξύλο μάς ζητηθεί».

Ελάχιστα καρνάγια έχουν απομείνει ακόμα και σε περιοχές που ανέκαθεν είχαν ναυτική παράδοση. Στις Κυκλάδες τα εναπομείναντα νόμιμα ναυπηγεία ζήτημα είναι να ξεπερνούν τα πέντε, ενώ στις Σπέτσες το περασμένο καλοκαίρι τα καρνάγια εκδιώχθηκαν με το σκεπτικό ότι η παρουσία τους αναιρούσε τον κοινόχρηστο χαρακτήρα του αιγιαλού και κρινόταν επιβαρυντική για το περιβάλλον.

Ακριβή επιλογή

Μια ναυπηγημένη βάρκα που φτάνει τα πέντε μέτρα -βαμμένη, τακτοποιημένη και έτοιμη για τ’ ανοιχτά- μπορεί να πιάσει ακόμη και τα πέντε ή έξι χιλιάδες ευρώ. Ενα μεγαλύτερο σκάφος, βέβαια, είναι πιθανό ν’ αγγίξει και εξαψήφιο ποσό – όλα έχουν να κάνουν με το σκαρί, τα μέτρα του και το πόση λεπτοδουλειά έχει κάνει ο καραβομαραγκός του.

Χρησιμοποιώντας τα ίδια υλικά και τεχνική με τους παλαιότερους τεχνίτες -«το πολύ πολύ να χρησιμοποιήσουμε καινούργιες «κορδέλες»», λένε- οι ελάχιστοι πλέον εναπομείναντες ναυπηγοί αρχίζουν την κατασκευή ενός σκάφους πρώτα φτιάχνοντας τα σχέδιά του. Ακολουθεί το ξεπατίκωμα πάνω στα φύλλα του ξύλου, το κουρμπάρισμα, η κατασκευή του νομέα -του σκελετού δηλαδή. Μετά καρφώνονται τα κομμάτια και, εν συνεχεία, ξεκινάει η στεγανοποίηση, το καλαφάτισμα, το τρίψιμο, το στοκάρισμα… «Ενας σωστός μάστορας θα πει στον πελάτη του ότι το ξύλινο σκαρί θέλει προσοχή και συντήρηση. Θέλει κάθε χρόνο συντήρηση και κάθε πέντε – δέκα να κοιτάξουμε τα καρφιά. Κι αυτές οι δουλειές θέλουν λεφτά… Είναι πιο ακριβό το ξύλο, πώς να το κάνουμε, αλλά είναι και πιο καλό. Αλλά όλοι προτιμούν το φτηνό πλαστικό», θα πει ο Χρήστος Κουλός, ο «μαστρο-Χρήστος», παλιός καραβομαραγκός της Λευκάδας που τώρα έχει αποσυρθεί. «Αν θέλουμε να μιλάμε για παράδοση και ιστορία, τότε πρέπει να στηρίξουμε τα καρνάγια».

(Πηγή: www.enet.gr)