Κατά τή Μεγάλη Ἐβδομάδα καί τό Πάσχα πολλά καί ποικίλλα εἶναι τά ἐκκλησιαστικά δρώμενα καί λαογραφικά ἔθιμα πού καταγράφονται σέ διάφορα μέρη τῆς πατρίδος μας. Στό κείμενο αὐτό  ἐπιχειροῦμε μία παρουσίαση τῶν λειτουργικῶν –κυρίως- δρωμένων, πού τελοῦνται στό Μεγανήσι (Λευκάδος) τή Μεγάλη Ἐβδομάδα καί τό Πάσχα. Πηγή μας εἶναι ἡ προσωπική παρατήρηση καί οἱ ἀφηγήσεις παλαιοτέρων ἀνθρώ-πων, κατά τά πέντε χρόνια τῆς ἐφημεριακῆς μας διακονίας στό Μεγανήσι.

 Μεγάλη Ἐβδομάδα. Τό Σάββατο τοῦ Λαζάρου λήγει ἡ Μεγάλη Τεσσαρακοστή, πού ἄρχισε τήν Καθαρή Δευτέρα καί ἀπό τήν Κυριακή τῶν Βαϊων εἰσερχόμαστε στήν πλέον κατανυκτική περίοδο τοῦ ἔτους, τή Μεγάλη Ἐβδομάδα. Τήν ἡμέρα τῶν Βαϊων μοιράζεται τό γνωστό “βάϊ”, πού περιλαμβάνει ἀπό ἕνα κλαδάκι φοίνικα, δενδρολίβανου, δάφνης, ἐλιᾶς καί ἀλιφασκιᾶς. Τό φαγητό τῆς ἡμέρας εἶναι τό ψάρι.

Ἀπό τό βράδυ τῆς Κυριακῆς τῶν Βαϊων καί μέχρι τό βράδυ τῆς Μεγ. Τρίτης ψάλλονται οἱ Ἀκολουθίες τοῦ Νυμφίου, ὅπου, κατά τήν ψαλμωδία τοῦ τροπαρίου «Ἰδού ὁ Νυμφίος ἔρχεται ἐν τῶ μέσω τῆς νυκτός…» ὁ Ἱερεύς περιφέρει τήν εἰκόνα τοῦ Χριστοῦ νά φέρει στό κεφάλι τό ἀκάνθινο στεφάνι, νά φορεῖ τήν κόκκινη χλαμύδα καί νά κρατᾶ τό καλάμι. Ἡ εἰκόνα αὐτή τίθεται γιά προσκύνηση μέχρι τό πρωί τῆς Μεγ. Τετάρτης. Ἀπό τό βράδυ τῆς Μεγ. Τετάρτης τή θέση της παίρνει ἡ εἰκόνα τοῦ Μυστικοῦ Δείπνου μέχρι τό πρωί τῆς Μεγ. Πέμπτης. Το βράδυ τῆς Μεγ.Πέμπτης κατά τήν Ἀκολουθία τῶν Ἁγίων Παθῶν (12 Εὐαγγέλια) ὑπάρχει ἡ συνἠθεια νά προσφέρονται ἀπό εὐλαβεῖς γυναῖκες κεντητές ἤ ὑφαντές πετσέτες, πού κρεμιοῦνται στόν Ἐσταυρωμένο. Τη νύχτα τῆς ἰδίας ἡμέρας γυναῖκες, μεγάλες κοπέλες καί μικρά κορίτσια ξενυχτοῦν τόν Ἐσταυρωμένο, στολίζοντας τό κουβούκλιο τοῦ Ἐπιταφίου.

 Ἀποκαθήλωση. Τή Μεγ. Παρασκευή τό πρωί τελεῖται ἡ Ἀκολουθία τῆς Ἀποκαθηλώσεως. Ἐκ παραδόσεως στόν Ἱερό Ναό Ἁγ. Ἀποστόλων Κατωμερίου ἡ Ἀκολουθία αὐτή τελεῖται στίς 3 τό μεσημέρι, (ἤ ἀλλιῶς τήν ἐννάτη ὥρα τοῦ ἰουδαϊκοῦ ἡμερονυκτίου) ὥρα κατά τήν ὁποῖα –σύμφωνα μέ τή διήγηση τῶν Εὐαγγελίων- ἔγινε πραγματικά ἡ Ἀποκαθήλωση τοῦ Παναγίου Σώματος τοῦ Χριστοῦ ἀπό τόν Σταυρό. Ἡ ἀκριβής στιγμή καί ὁ τελετουργικός τρόπος τῆς Ἀποκαθηλώσεως διαφοροποιοῦνται ἀπό τόν συνηθισμένο στούς περισσότερους Ἱ. Ναούς, ὅπου ὁ Ἱερεύς κατεβάζει τό Σῶμα τοῦ Ἐσταυρωμένου Χριστοῦ ἀπό τόν Σταυρό, μετά τήν ἀνάγνωση τοῦ Εὐαγγελίου, ψαλλομένου τοῦ «Δόξα σοι, Κύριε, δόξα σοι». Στούς Ἱ. Ναούς τοῦ Μεγανησίου ἡ Ἀποκαθήλωση τελεῖται τήν ὥρα πού ψάλλεται τό δοξαστικό τῶν ἀποστίχων «Σέ τόν ἀναβαλλόμενον…». Ὁ ἴδιος ὁ Ἱερεύς ψάλλει τό τροπάριο καί σύμφωνα μέ τά ψαλλόμενα, τελεῖ  ἀργά τίς τελε-τουργικές πράξεις. Ψάλλοντας τό «Δόξα Πατρί…» θυμιατίζει  τόν  Ἐσταυ-ρωμένο  καί  στό  «Καί νῦν…»  ἀνεβαίνει  στή σκαλίτσα. Ἀρχίζοντας νά ψάλλει τό «Σέ τόν ἀναβαλλόμενον τό φῶς ὥσπερ ἱμάτιον…» ἀποσπᾶ  τά  καρφιά ἀπό τά χέρια καί πόδια τοῦ Ἐσταυρωμένου καί στό «καθελών Ἰωσήφ ἀπό τοῦ ξύλου, σύν Νικοδήμω…» Τόν κατεβάζει ἀπό τόν Σταυρό, καί Τόν κρατά στά χέρια του ψάλλοντας τό ὑπόλοιπο «καί θεωρήσας νεκρόν, γυμνόν, ἄταφον, εὐσυμπάθητον θρῆνον ἀναλαβών, ὀδυρόμενος ἔλεγεν· Οἴμοι, γλυκύτατε Ἰησοῦ! ὅν πρό μικροῦ ὁ ἥλιος ἐν Σταυρῶ κρεμάμενον θεασάμενος, ζόφον περιεβάλλετο, καί ἡ γῆ τῶ φόβω ἐκυμαίνετο, καί διεῤῥήγνυτο ναοῦ τό καταπέτασμα· ἀλλ’ ἰδοῦ νῦν βλέπω σε, δι’ ἐμέ ἑκουσίως, ὑπελθόντα θάνατον…». Στή συνέχεια ψαλλομένου τοῦ «πῶς σε κηδεύσω Θεέ μου;» οἱ ἱερόπαιδες ἀλλά καί ἄλλοι χριστιανοί ἀπλώνουν τό σεντόνι, ὁ δέ Ἱερεύς τυλίγει σέ αὐτό τόν Ἐσταυρωμένο, ψάλλοντας «ἤ πῶς σινδόσιν εἱλήσω;». Ἐπειτα παίρνει στήν ἀγκαλιά του τόν τυλιγμένο στό σεντόνι Ἐσταυρωμένο, ὅταν ψάλλεται τό «ποίαις χερσί δέ προσψαύσω τό σόν ἀκήρατον σῶμα;» καί προχωράει πρός τήν Ὡραῖα Πύλη, λέγοντας τό «ἤ ποῖα ἄσματα μέλψω, τῆ σῆ ἐξόδω οἰκτίρμον;». Ἡ τελετουργία ὁλοκληρώ-νεται ὅταν ὁ Ἱερεύς εἰσέρχεται στό Ἅγιο Βῆμα τή στιγμή πού ψάλλεται τό «μεγαλύνω τά Πάθη σου» καί λεγομένου τοῦ «ὑμνολογῶ καί τήν Ταφήν σου, σύν τῆ Ἀναστάσει κραυγάζων· Κύριε δόξα σοι» τοποθετεῖ τόν Ἐσταυρωμένο ἐπάνω στήν Ἁγία Τράπεζα. Ἀκολουθεῖ ἡ ἔξοδος ἀπό τό Ἱερό τοῦ Ἐπιταφίου καί τοῦ Εὐαγγελίου καί ἡ ἀπόθεση τους μέσα στό κουβούκλιο, ὅταν ψάλλονται τά ἀπολυτίκια «Ὁ εὐσχήμων Ἰωσήφ…» κ.τ.λ..

 Ἐπιτάφιος. Καί στήν Ἀκολουθία τοῦ Ἐπιταφίου Θρήνου, πού τελεῖται τό βράδυ τῆς Μεγ. Παρασκευῆς παρατηροῦνται  ἐνδιαφέροντα  δρώμενα,  ὅπως  τό  ὅτι  οἱ λαμπάδες πού συνηθίζουν νά ἀνάβουν οἱ χριστιανοί στήν Ἀκολουθία αὐτή, τοποθετοῦνται, ὄχι  στά  μανουάλια,  ἀλλά ἐπάνω στό κουβούκλιο τοῦ Ἐπιταφίου, στό ὁποῖο εἶναι προσαρμοσμένες κηροθήκες. Κατά τή διάρκεια τῆς περιφορᾶς τοῦ Ἐπιταφίου στούς δρόμους τῶν οἰκισμῶν εὐλαβεῖς γυναῖκες στρώνουν χαλιά, ἐνῶ ὅταν ἐπιστρέφει  ἡ  πομπή  στήν Ἐκκλησία καίγεται τό ὁμοίωμα τοῦ προδότη Ἰούδα.

 Μέγα Σάββατο. Τά προεόρτια τῆς Ἀναστάσεως σημαίνονται μέ τήν πρωινή Ἀκολουθία τοῦ Μεγ. Σαββάτου, ὁπότε μέ πανηγυρικό τρόπο (κωδωνοκρουσίες, σκόρπισμα δαφνολεμονοφύλλων) τίθεται σέ προ-σκύνηση ἡ εἰκόνα τῆς Καθόδου τοῦ Χριστοῦ στόν Ἄδη. Τά μεσάνυχτα τοῦ Μεγ. Σαββάτου τελεῖται βεβαίως, ἡ τελετή τῆς Ἀναστάσεως, μέ κυριότερα χαρακτηριστικά τό ἄκουσμα ὀνομάτων ἀνύπανδρων παιδιῶν τή στιγμή πού ἀνάβουν τή λαμπάδα τους ἀπό τό τρικέρι τοῦ Ἱερέως στό «δεῦτε λάβετε φῶς…» καθώς καί τό δρώμενο τοῦ «Ἅρατε πύλας…». Ὁ Ἱερεύς πρίν μεταδώσει τό Ἅγιο Φῶς καί ἐνῶ ἐπικρατεῖ ἀπόλυτη συσκότιση στέ-κεται ἀπ’ ἔξω καί διαλλέγεται μέ τόν «Ἄδη», τόν ὁποῖο ὑποδύεται κάποιος ἄνδρας, εὐρισκόμενος εἶτε πίσω ἀπό τήν κλειστή Ὡραῖα Πύλη, εἶτε πίσω ἀπό τήν κλειστή ἐξώθυρα τοῦ Ἱ. Ναοῦ. Ἐπαναλαμβάνεται τρεῖς φορές ὁ διάλογος «Ἄρατε πύλας, οἱ ἄρχοντες ὑμῶν καί ἐπάρθητε πύλαι αἰώνιοι καί εἰσελεύσεται ὁ βασιλεύς τῆς δόξης. -Τίς ἐστιν οὗτος ὁ βασιλεύς τῆς δόξης. -Κύριος κραταιός καί δυνατός· Κύριος δυνατός ἐν πολέμω». Τήν τρίτη φορά ὁ ἱερεύς λέγοντας μεγαλοφώνως: «Κύριος τῶν δυνάμεων, αὐτός ἐστιν ὁ βασιλεύς τῆς δόξης» σπρώχνει τήν θύρα καί εἰσέρχεται θριαμβευτικά γιά νά μεταδώσει τό Ἅγιο Φῶς.

 Πάσχα. Ἀνήμερα τήν Κυριακή τοῦ Πάσχα, τό ἀπόγευμα τελεῖται ὁ Ἐσπερινός τῆς Ἀγάπης. Τή Δευτέρα τοῦ Πάσχα πανηγυρίζει συνήθως μέ Ἀρχιερατική Θεία Λειτουργία ὁ Ἱερός Ναός τοῦ Σπαρτοχωρίου τή μνήμη τοῦ Ἁγίου Γεωργίου τοῦ Τροπαιοφόρου. Ἐπίσης τή Δευτέρα τοῦ Πάσχα τελεῖται Θεία Λειτουργία στόν Ἱ. Ν. Παναγίας στό Κοιμητήριο Κατωμε-ρίου καί στή συνέχεια ἀναστάσιμα τρισάγια ἐπί τῶν τάφων καί ὄχι νεκρώσιμα τήν Μεγ. Πέμπτη καί Μεγ. Παρασκευή, ὅπως στήν πόλη τῆς Λευκάδος καί ἀλλοῦ. Τό ἴδιο ἐπαναλαμβάνεται τήν Τρίτη τοῦ Πάσχα στόν  Ἱ. Ν. Ἁγ. Κωνσταντίνου τοῦ Κοιμητηρίου Βαθέος καί στόν Ἱ. Ν. Ἁγ. Νικολάου τοῦ Κοιμητηρίου Σπαρτοχωρίου. Παλαιότερα τήν ἡμέρα αὐτή ἐτελεῖτο Θ. Λειτουργία στόν ἰστορικό Ἱερό Ναό Ἁγ. Ἰωάννου Σπαρτο-χωρίου. Τήν Παρασκευή τοῦ Πάσχα ἑορτάζει τό μικρό ἐκκλησάκι τῆς Ζωοδόχου Πηγῆς στό νησάκι Θηλειά, στά δυτικά τοῦ Μεγανησίου.

           Αὐτά ἐν συντομία εἶναι τά βασικά τελετουργικά κυρίως δρώμενα ἀλλά καί ἔθιμα πού παρατηροῦνται στό Μεγανήσι τίς ἡμέρες τῆς Μεγ. Ἐβδομάδος καί τοῦ Πάσχα. Οἱ ντόπιοι τά γνωρίζουν καί τά ἀγαποῦν. Πίσω πάντως ἀπό τό περίβλημμα αὐτῶν τῶν ἐθίμων ὑποκρύπτεται ἕνα βαθύτερο νόημα. Πρόκειται γιά τή σωτήρια ἀλήθεια τοῦ Σταυροῦ καί  τῆς  Ἀναστάσεως  τοῦ  Κυρίου  μας  Ἰησοῦ  Χριστοῦ. Κάθε ἄνθρωπος καί ἰδίως κάθε χριστιανός θά πρέπει πίσω ἀπό τά ἔθιμα, τά ἤθη καί τά δρώμενα τοῦ Πάσχα νά ἀναζητεῖ τήν οὐσία. Καί ἡ οὐσία ἐστιάζεται στό νά συμπο-ρευθοῦμε μέ καθαρή ψυχή μέ τόν Χριστό, νά συσταυρωθοῦμε καί νά νεκρώσουμε τά πάθη μας, ἐάν θέλουμε νά ζήσουμε μαζί μέ τόν Κύριο, τόν Πατέρα καί Θεό μας καί νά συνανυψωθοῦμε μαζί Του στή Βασιλεία τῶν Οὐρανῶν.

π. Εὐάγγελος Ἀρώνης

Ἐφημέριος Ἱ. Ν. Ἁγ.Ἀποστόλων Κατωμερίου & Ἱ. Ν. Ἁγ. Βησσαρίωνος Βαθέος

Μεγανησίου – Λευκάδος