Έχετε συναντήσει ποτέ (πχ σε κάποια ατζέντα) τον όρο «Νομικόν Φάσκα»; Και αν ναι, μήπως συμπεράνατε βιαστικά, όπως κι εγώ εξάλλου, ότι πρόκειται περί ορθογραφικού λάθους; Κι όμως το Νομικόν Φάσκα υπάρχει και είναι πράγματι το Πάσχα, αλλά το Πάσχα των Εβραίων· όχι το σημερινό, αλλά αυτό που προκύπτει από τον μωσαϊκό νόμο –γι’ αυτό και το λένε νομικόν, δεν έχει δηλαδή σχέση με τους δικηγόρους.

Γιατί ενδιαφέρει την ορθόδοξη εκκλησία το νομικόν φάσκα; Επειδή το ορθόδοξο Πάσχα πέφτει την πρώτη Κυριακή μετά την πρώτη εαρινή πανσέληνο (την πανσέληνο μετά την εαρινή ισημερία). Αν όμως η πανσέληνος πέσει Κυριακή, τότε το Πάσχα γιορτάζεται την επόμενη Κυριακή για να μη συμπέσει με το εβραϊκό. Αυτό γίνεται επειδή, όταν η Σύνοδος της Νίκαιας το 325 καθόρισε την ημερομηνία του Πάσχα, υπήρχαν αρκετοί ιουδαΐζοντες χριστιανοί που γιόρταζαν το Πάσχα μαζί με τους Ιουδαίους (τεσσαρεσκαιδεκατίτες θαρρώ λέγονταν και ήσαν πολλοί στη Μικρασία, ιδίως στην Έφεσο· ακόμα υπάρχουν) –και βέβαια αυτό δεν ήταν επιθυμητό από την τότε Εκκλησία, οπότε η Σύνοδος φρόντισε να αποφεύγεται οπωσδήποτε ο συνεορτασμός.

Τα πράγματα ωστόσο δεν είναι τόσο απλά, διότι στην ορθόδοξη εκκλησία η ισημερία υπολογίζεται αστρονομικά και όχι σε σταθερή ημερομηνία, και αφετέρου τόσο η ισημερία όσο και η πανσέληνος υπολογίζονται με το παλιό ημερολόγιο, που ίσχυε το 325, ενώ οι δυτικές εκκλησίες έχουν περάσει στο γρηγοριανό. Έτσι, σπάνια συμπίπτει το καθολικό Πάσχα με το ορθόδοξο. Φέτος  συμπίπτει, πάντως. Αυτή η σύμπτωση επαναλαμβάνεται κάθε 12 χρόνια θαρρώ. Ένα άλλο αξιοπερίεργο που έχει το Πάσχα: το άνοιγμα των ημερομηνιών πηγαίνει από 4 Απριλίου το νωρίτερο έως 8 Μαΐου το αργότερο. Στους καθολικούς, οι οποίοι δεν υπολογίζουν αστρονομικά την εαρινή ισημερία όπως εμείς, τα πράγματα είναι πιο απλά: το Πάσχα τους είναι η πρώτη Κυριακή μετά την πανσέληνο που πέφτει στις ή μετά τις 21 Μαρτίου. Έτσι το δικό τους Πάσχα έχει ημερομηνίες από 22 Μαρτίου το νωρίτερο έως 25 Απριλίου το αργότερο. Όσο για τους Εβραίους, το Πεσσάχ, το Πάσχα τους, έχει αλλάξει και είναι τώρα 4 μέρες νωρίτερα από το Νομικόν Φάσκα και κρατάει 7 ή 8 μέρες (εφτά στο Ισραήλ, οχτώ στη διασπορά πλην μεταρρυθμιστών).

Όλα αυτά υπάρχουν στα Κανόνια που βγάζει η εκκλησία και που έχουν τρόπους υπολογισμού του Πάσχα με πίνακες. Και κάθε χρόνο βγαίνει ένα «πασχάλιο» που αναφέρει όλες αυτές τις σημαδιακές ημερομηνίες, μαζί και το Νομικόν Φάσκα. Η Ορθόδοξη Εκκλησία εξακολουθεί να υπολογίζει το πλασματικό Φάσκα, με το παλιό ημερολόγιο, παρότι οι εβραίοι δεν το χρησιμοποιούν πια.

Πάντως, τότε φαίνεται πως «φάσκα» το πρόφερναν οι εβραίοι στα ελληνιστικά χρόνια, διότι ο Ιώσηπος το αναφέρει τέσσερις φορές στην Ιουδαϊκή αρχαιολογία, τῆς τῶν ἀζύμων ἑορτῆς θύσαντες τὴν λεγομένην φάσκα (το έχει με γένος θηλυκό). Ωστόσο, η λέξη ελάχιστα μαρτυρείται στην ελληνική γραμματεία.

Στις περισσότερες ευρωπαϊκές γλώσσες (όχι όμως στα αγγλικά και στα γερμανικά, ούτε στις πιο πολλές σλάβικες) η λέξη για το Πάσχα είναι παράγωγο του λατινικού Pascha ή του ελληνικού Πάσχα: Pâques στα γαλλικά, Pasqua στα ιταλικά, Pascua στα ισπανικά και κάπως έτσι στις άλλες ρωμανικές, Пасха στα ρώσικα, Påske στα δανέζικα και κάπως έτσι στις άλλες σκανδιναβικές. Το Πάσχα είναι φυσικά δάνειο από το αραμαϊκό pasha  και αυτό από το εβραϊκό pesah, από τον αόριστο pasah που σημαίνει «αυτός προσπέρασε». Και αυτό το «προσπέρασε» μας πηγαίνει στην Παλαιά Διαθήκη, στην Έξοδο, όπου στη δέκατη πληγή του Φαραώ ο άγγελος Κυρίου θανάτωσε τους πρωτότοκους γιους των Αιγυπτίων· πέρασε γραμμή τα σπίτια και έσπειρε τον όλεθρο, είχε όμως προηγουμένως ειδοποιήσει τους Εβραίους, να σφάξουν ένα αρνάκι και να βάψουν την πόρτα του σπιτιού τους για να τα προσπεράσει. Ή, όπως το λέει στην Έξοδο:   καὶ παρελεύσεται κύριος πατάξαι τοὺς Αἰγυπτίους καὶ ὄψεται τὸ αἷμα ἐπὶ τῆς φλιᾶς καὶ ἐπ΄ ἀμφοτέρων τῶν σταθμῶν͵ καὶ παρελεύσεται κύριος τὴν θύραν καὶ οὐκ ἀφήσει τὸν ὀλεθρεύοντα εἰσελθεῖν εἰς τὰς οἰκίας ὑμῶν πατάξαι. Από εκεί μάλλον προήλθε και το αρνάκι που σουβλίζουμε –βέβαια με νέα σηματοδότηση μετά τη σταύρωση του Χριστού (ο αμνός ο αίρων τας αμαρτίας του κόσμου).

Στη λαϊκή γλώσσα το Πάσχα λέγεται Λαμπρή (μέρα), και όπως βρίσκω κάτι ανάλογο υπάρχει σε μερικές σλάβικες γλώσσες, όπως στα βουλγάρικα όπου το Πάσχα λέγεται Великден (βελικντέν ή κάτι τέτοιο’ μεγάλη μέρα δηλαδή).

Τα πασχάλια που αναφέρθηκαν πιο πάνω ήταν πολύτιμοι τυφλοσούρτες όταν δεν υπήρχαν άλλοι τρόποι να υπολογιστεί το Πάσχα και από εκεί βγήκε η παροιμιώδης φράση «έχασε τα πασχάλια του», για κάποιον που έχει πάθει σύγχυση. Και επειδή το Πάσχα έχει συνδεθεί αξεχώριστα με τα κόκκινα αυγά, η παροιμιακή αυτή φράση συμφύρθηκε με την άλλη που λέει «έχασε τ’ αυγά και τα καλάθια», για όποιον έχει πάθει μεγάλη ζημιά, κι έγινε «έχασε τ’ αυγά και τα πασχάλια», που εκ πρώτης όψεως είναι «λάθος» αλλά απόλυτα εύλογο.

Υπάρχει και η ευτράπελη διήγηση για τον αγράμματο παπά που ρωτούσε τον δεσπότη πότε αρχίζει η σαρακοστή και ύστερα έβαζε σαράντα κουκιά μέσα σε μια κολοκύθα, φλάσκα. Κάθε πρωί έβγαζε ένα κι έτσι έβρισκε πότε πέφτει το Πάσχα. Όμως μια χρονιά ένα πειραχτήρι τον πήρε είδηση και πήγε κρυφά και πρόσθεσε κι άλλα κουκιά. Σε απόγνωση οι άλλοι χωρικοί, που είχε τραβήξει τόσο η Σαρακοστή, ρωτούσαν τον παπά πότε πέφτει επιτέλους το Πάσχα. Κι αυτός κουνώντας τη φλάσκα, απάντησε «Κατά πως λέει η φλάσκα, ούτε εφέτος η Λαμπρή, ούτε του χρόνου Πάσχα».

(Πηγή: www.sarantakos.wordpress.com)