«Η πρόκληση της νησιωτικότητας να μετατραπεί σε ευκαιρία»

Άρθρο του Γιώργου Κούρτη στα «Νέα της Λευκάδας»

Η Ελλάδα είναι μια χώρα που η ακτογραμμή της  είναι όση περίπου και η ακτογραμμή της αφρικανικής ηπείρου, 15.000 χλμ. Σε αυτή φυσικά, υπολογίζεται η ακτογραμμή της  Ηπειρωτικής χώρας αλλά και των νησιών. Η Χώρα μας έχει μεγάλο αριθμό νησιών ,μεγάλων νησιών αλλά και μικρών νησιών που κατοικούνται από 50 ή 100  ή ακόμα και 1000 κάτοικους πολίτες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, πολίτες που έχουν τα ίδια δικαιώματα με τους πολίτες των αστικών κέντρων. Τέτοια νησιά έχουμε και στον Νομό Λευκάδας τον Καστό ,τον Κάλαμο και το Μεγανήσι .

 Οι πολίτες αυτοί ,όπως είπαμε, έχουν τα ίδια δικαιώματα με τους υπόλοιπους πολίτες της Ευρωπαικής  Ένωσης. Όμως συμβαίνει στην πράξη αυτό; Ας δούμε ένα παράδειγμα. Ο πολίτης της Αθήνας και των μεγάλων πόλεων  επιδοτείται για τις μετακινήσεις του έως και 90% ενώ του Καλάμου ή οποιουδήποτε άλλου μικρού νησιού ,σε αντίθεση ,επιδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση ελάχιστα έως και καθόλου. Αυτό είναι ένα παράδειγμα. Υπάρχουν πολλά τέτοια παραδείγματα. Αυτό τι σημαίνει; Αυτό σημαίνει ότι δεν αντιμετωπίζεται ο πολίτης ισότιμα και  είναι αναγκαίο να υπάρξουν στοχευμένες πολιτικές στήριξης που θα δώσουν  την δυνατότητα στους πολίτες αυτούς να δημιουργούν μαζί με τους υπόλοιπους ευρωπαίους πολίτες.

Αυτό φυσικά δεν ισχύει μόνο για τα μικρά νησιά αλλά και τα μεγαλύτερα νησιά όπως είναι πολλά από τα νησιά του Ιονίου και του Αιγαίου Πελάγους. ‘Ολα έχουν ανάγκη από την υιοθέτηση μιας στρατηγικής που θα καλύψει τις ειδικές ανάγκες τους και που θα επιδιώκει το ζήτημα της εδαφικής συνοχής να είναι βασική ευρωπαϊκή πολιτική.

O Καλλικράτης προβλέπει την ίδρυση ερευνητικού ινστιτούτου νησιωτικής πολιτικής που νομίζω ότι είναι πολύ σημαντικό και θα βοηθήσει τους φορείς της αυτοδιοίκησης για να χαράξουν και να ασκήσουν νησιωτικές πολιτικές.

Πρέπει να γίνει κατανοητό ότι όλο και περισσότερο μπαίνει σαν  θέμα συζήτησης για την ανάπτυξη η νησιωτικότητα.  Όχι μόνο στην Ελλάδα αλλά σε πάρα πολλές χώρες και έχει να κάνει με τις εξειδικευμένες πολιτικές που θα εφαρμόσει η Ευρωπαϊκή Ένωση στο πλαίσιο της πολιτικής Συνοχής μετά το 2013. Αυτό το θέμα είναι αντικείμενο διαλόγου και προβληματισμού έντονα στους φορείς των νησιών του Αιγαίου. Σε αυτά άλλωστε τα θέματα προσπάθησε να απαντήσει και η Ημερίδα που διοργανώθηκε από την Περιφέρεια Βορείου Αιγαίου σε συνεργασία με το Υπουργείο Περιφερειακής Ανάπτυξης και Ανταγωνιστικότητας την Δευτέρα 20 Δεκεμβρίου 2010 στο αμφιθέατρο του Πανεπιστημίου Αιγαίου στη Χίο με θέμα: “Ευρωπαϊκά Νησιά: Προοπτικές ανάπτυξης στο πλαίσιο της πολιτικής Συνοχής μετά το 2013”.

 Όμως είναι χρήσιμο να κάνουμε μια αναδρομή στην εξέλιξη της νησιωτικής πολιτικής της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Θα χρησιμοποιήσω στοιχεία απ’ τις τοποθετήσεις που έγιναν στην Ημερίδα που οργάνωσε το Επιμελητήριο Λέσβου και το εργαστήριο κοινωνικών και πολιτικών θεσμών του τμήματος Κοινωνιολογίας του Πανεπιστημίου Αιγαίου με την υποστήριξη του Γραφείου του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και της Αντιπροσωπείας της Ευρωπαϊκής Επιτροπής στην Ελλάδα.

Η ένταξη της Ελλάδας στην τότε ΕΟΚ το 1981 δεν συνοδεύτηκε από καμία πρόνοια για την ανάδειξη των ειδικών προβλημάτων των νησιών, ενώ άλλες χώρες όπως η Δανία, η Ιρλανδία και η Μ. Βρετανία και αργότερα η Ισπανία και η Πορτογαλία κατοχύρωσαν προνόμια και επέτυχαν ειδικούς όρους προσαρμογής για τα νησιά τους.

Για πρώτη φορά το 1988 στην Σύνοδο Κορυφής της Ρόδου μετά από πρόταση των προεδρεύοντος τότε Ανδρέα Παπανδρέου, η Ευρωπαϊκή Κοινότητα αναγνώρισε την ιδιαιτερότητα του Αιγαίου και των νησιωτικών περιοχών  και στα συμπεράσματα αποσαφηνίστηκε ότι τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν τα νησιά δεν είναι συγκυριακής φύσης αλλά πρόκειται για δομικά προβλήματα που έχουν σχέση με τις ιδιαιτερότητες του νησιωτικού χώρου.

 Δυστυχώς στην συνθήκη του Μάαστριχτ  που υπογράφηκε το 1992 δεν υπήρξε καμία αναφορά στα Ελληνικά νησιά ενώ αναφέρθηκε στις νησιωτικές περιοχές της Γαλλίας, της Ισπανίας και της Πορτογαλίας.

Στην Συνθήκη του Άμστερνταμ που υπογράφηκε το 1997 η Ελλάδα πέτυχε να συμπεριληφθεί ειδική μνεία για τα νησιά. Συγκεκριμένα, επέτυχε να συμπεριληφθεί στο άρθρο 158 ειδική αναφορά για μέριμνα της Κοινότητας σε σχέση με τις Νήσους. Δηλωνόταν ότι «η Κοινότητα αποσκοπεί, ιδιαίτερα   στη μείωση των διαφορών μεταξύ των επιπέδων ανάπτυξης των διαφόρων περιοχών και στη μείωση της καθυστέρησης των πλέον μειονεκτικών περιοχών ή νήσων» Έτσι η Ελληνική Κυβέρνηση πέτυχε να αναγνωρίσει η ΕΕ τον μόνιμο χαρακτήρα των διαρθρωτικών προβλημάτων που αντιμετωπίζουν οι νησιωτικές περιοχές και έτσι διαμορφώθηκε πολιτικό, νομικό και οικονομικό προηγούμενο ώστε να μπορούν να μπορούν να υπάρξουν  ειδικές πολιτικές για την ανάπτυξη των νησιών.

Το πρώτο εξάμηνο του 2003 κατά την διάρκεια της Ελληνικής Προεδρίας με βάση την συνθήκη του Άμστερνταμ , έγιναν προσπάθειες για να ενισχυθούν ακόμα περισσότερο οι νησιωτικές πολιτικές της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Τότε μια σημαντική επιτυχία ήταν η έγκριση πολύ ευνοϊκών ρυθμίσεων για τις νησιωτικές περιοχές οι οποίες ωφέλησαν ιδιαίτερα τα νησιά του Αιγαίου.

Τελευταίος σταθμός είναι το Ευρωπαϊκό Σύνταγμα. Αυτό  κάνει άμεση αναφορά στα νησιά σε τρία κύρια σημεία του. Το πρώτο στο άρθρο 220 που αφορά στην οικονομική, κοινωνική και εδαφική συνοχή και αποτελεί ουσιαστική εξέλιξη του άρθρου 158 της Συνθήκης στο Άμστερνταμ. Με βάση το άρθρο 220 η Ευρωπαϊκή Ένωση υποχρεούται πλέον, κατά τη χάραξη της πολιτικής της στο τομέα της συνοχής (διαρθρωτικά ταμεία, Ταμείο Συνοχής ) να λαμβάνει ιδιαίτερα υπόψη τη ανάγκη ενίσχυσης της διασύνδεσης των νησιών και μάλιστα με την τροποποίηση που έγινε στο άρθρο κατά την Διακυβερνητική Διάσκεψη προστέθηκε νέο εδάφιο στο οποίο γίνεται αναφορά σε  “περιοχές  που πλήττονται από σοβαρές και μόνιμα δημογραφικά προβλήματα, όπως οι υπερβόρειες χώρες, οι νησιωτικές και διασυνοριακές και ορεινές περιοχές”.

Το δεύτερο είναι το άρθρο 167 παράγραφος 3, το  οποίο αφορά στις κρατικές ενισχύσεις καθορίζοντας ποιές ενισχύσεις δύναται να θεωρηθούν συμβατές με την εσωτερική αγορά. Στο εδάφιο αυτό περιλήφθηκε ένας περιορισμένος αριθμός νησιών για τα οποία επιτρέπονται κρατικές ενισχύσεις. Τα νησιά αυτά είναι η Γουαδελούπη, η Γαλλική Γουιάνα, η Μαρτινίκα, η Ρευνιόν, οι Αζόρες, η Μαδέρα και οι Κανάριοι Νήσοι. Δεν συμπεριλαμβάνονται δηλαδή ελληνικά νησιά.

Τρίτο το άρθρο 246 που αφορά στα διευρωπαϊκά δίκτυα.  Στο άρθρο αυτό γίνεται  ειδική μνεία στη σύνδεση των διευρωπαϊκών δικτύων με τις νησιωτικές περιοχές. Με το άρθρο αυτό κατοχυρώνεται και στο Ευρωπαϊκό Σύνταγμα η συμβολή της Ευρωπαϊκής  Ένωσης στη σύνδεση των νησιών με την υπόλοιπη Ευρώπη μέσω της δημιουργίας και της ανάπτυξης έργων υποδομής στους τομείς  των μεταφορών, των τηλεπικοινωνιών και της ενέργειας.

Η αναφορά  των νησιωτικών περιοχών στο Ευρωσύνταγμα δηλώνει τη βούληση της ΕΕ να αναλάβει δράσεις για τη βελτίωση των συνθηκών διαβίωσης των κατοίκων των νησιωτικών περιοχών. Οι δράσεις αυτές εντάσσονται στο πλαίσιο της περιφερειακής πολιτικής της Ευρωπαϊκής Ένωσης, που έχει ως βασικό στόχο την οικονομική, κοινωνική και τώρα πλέον και εδαφική συνοχή της ΕΕ, με χρηματοδοτήσεις και ενισχύσεις μέσα από τα Διαρθρωτικά Ταμεία, το Ταμείο Συνοχής και τις Κοινοτικές Πρωτοβουλίες (INTERREG, LEADER, PESCA, URBAΝ) κλπ). Στο πλαίσιο αυτό θα υπάρξουν και θα χρηματοδοτηθούν ειδικά μέτρα αποκλειστικά για τις νησιωτικές περιοχές.

Όμως και το Σύνταγμα της χώρας μας στηρίζει την Νησιωτικότητα. Είναι συνταγματική υποχρέωση της Πολιτείας να λαμβάνει υπόψη της κατά τη διαμόρφωση των πολιτικών της την ιδιαιτερότητα των νησιωτικών περιοχών της χώρας (άρθρο 101). Φυσικά σημαντικό βήμα θα αποτελέσει η εξειδίκευση του άρθρου 101 του Συνταγματος περι «Νησιωτικότητας». Εάν προχωρήσει η εξειδίκευση του άρθρου για τις νησιωτικές περιοχές θα αποκαταστήσει την αδικία σε βάρος των νησιωτών.

 Τις τελευταίες μέρες ένα άλλο θέμα που έχει αναδείχθει και έχει σχέση με την νησιωτικότητα  είναι ο μειωμένος συντελεστής του Φ.Π.Α.,που θα αποτελεί ένα σημαντικό αντισταθμιστικό μέτρο απέναντι στο αυξημένο κόστος μεταφοράς των εμπορευμάτων και των πρώτων υλών στα νησιά, το οποίο καθιστά ανταγωνιστικότερες τις τιμές των προϊόντων στις νησιωτικές αγορές και, επιπλέον, λειτουργεί ενισχυτικά στις τοπικές οικονομίες των νησιών που εμφανίζουν μικρές οικονομίες κλίμακος.

Στα νησιά του Αιγαίου που αφαρμόζονται μειωμένοι συντελεστές ΦΠΑ οι φορείς και οι εκπρόσωποι των Νησιών στο Κοινοβούλιο και στην αυτοδιοίκηση αντέδρασαν και πέτυχαν να διατηρηθεί το ίδιο καθεστώς με αποτέλεσμα να διατηρήσουν το ανταγωνιστικό τους πλεονέκτημα. Έτσι ενώ στα νησιά του Αιγαίου υπάρχει ΦΠΑ μειωμένο κατά 30% σε σχέση με τον ΦΠΑ της ηπειρωτικής χώρας , δεν βλέπουμε να ισχύει το ίδιο και για τα Επτάνησα. Έτσι η Λευκάδα και τα Ιόνια Νησιά , καθίστανται μειονεκτικοί προορισμοί , σε σχέση με τα νησιά του Αιγαίου.

Ακόμα η ΚΕΔΚΕ και η ΕΝΑΕ οι δύο κορυφαίες συνδικαλιστικές οργανώσεις της αυτοδιοίκησης υποστηρίζουν με αποφάσεις τους τις νησιωτικές  πολιτικές. Μάλιστα έχουν συστήσει ανάλογες επιτροπές υποστήριξης αυτών πολιτικών.

Βλέπουμε  ότι η υποστήριξη της νησιωτικότητας δεν είναι στο κενό  αλλά διαθέτει  όλο εκείνο το θεσμικό πλαίσιο που είναι απαραίτητο για την ενεργοποίηση τέτοιων πολιτικών. Αυτό το θέμα πρέπει να γίνει αντικείμενο διαλόγου και προβληματισμού αλλά και θέμα διεκδίκησης  στους φορείς των νησιών του Ιονίου. Η  δική μας Περιφέρεια είναι αποκλειστικά νησιωτική .Η θέση μας λοιπόν μέσα σε όργανα όπως το ΣΥΝΔΚΕ (Συμβούλιο Νησιωτικών Δήμων) και το συμβούλιο των Νησιωτικών Περιφερειών της Ευρώπης μπορεί να αποδώσει σημαντικά οφέλη για τους πολίτες των νησιών μας.          

                                                                                        Κούρτης   Γιώργος

                                                      Πρώην Δήμαρχος Σφακιωτών Λευκάδας